اختلاف دیدگاه دو وزراتخانه متولی اب بر سر آب مجازی

جهاد کشاورزی به امنیت غذایی اهمیت می دهد و دیدگاهش نسبت به آب مجازی منفی است و مسولان آن بر این باورند که کسانی که از آب مجازی حمایت می کنند به امنیت غذایی ضربه می زنند و بر سر این موضوع که آب مجازی تا چه میزان توانسته بر میزان تولید اثر گذار باشد چالش دارند .
اما وزارت نیرو به بخش تخصیص آب و توازن عرضه و تقاضا توجه می کند و به موضوع آب مجازی به عنوان راهکاری برای کاهش مصرف اب نظر دارد و با این روش هر کدام از این وزارتخانه های متولی برنامه خاص خودشان را به پیش می برند.
دکتر مرتضی تهامی پور دکترای اقتصاد کشاوری و استاد دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با زیست آنلاین می گوید : موضوع آب مجازی از سال ۱۹۹۰ توسط فردی به نام تونی آلن مطرح شده است و اگر بخواهیم تعریفی برای آن در نظر بگیریم به این معنا است که چه حجم آبی به صورت مستقیم و غیر مستقیم از زمان تولید یک محصول تا زمان مصرف ان به کار می رود . در واقع آب مجازی بخشی از آب است که مصرف می شود اما دیده نمی شود . مثلا در مورد یک سیب مشخصا مقدار آب محدودی درون آن نهفته است اما ازابتدای تولید این محصول و میزان آبی که به واسطه آبیاری آن وارد آبهای زیر زمینی شده است در نظر گرفته می شود
این متخصص حوزه آب مجازی در ادامه می گوید : بعدها این مفهوم به شکل دیگری مطرح شد و در واژه ای به نام رد پای اب جای گرفت که از سال ۲۰۰۲ به معنای مشخص معرفی و شناخته شد . در واقع آب مجازی در سطح کوچکتر است و رد پای آب در سطح بزرگتری تعریف می شود اما در سطح محصول یک تعریف مشترک دارد و در واقع سازمان های بین المللی این تعریف را انجام دادند . دلیل کامل بودن تعریف رد پای آب هم به دلیل ویژگی هایی است که با خود به همراه دارد ویژگی هایی مانند اینکه آب در چه مکانی ، در چه زمانی و چه نوع آبی مصرف شده است در این تعریف قرار می گیرد .
وی در تعریف انواع آب می گوید:ما سه نوع آب داریم آب آبی که به آبهای سطحی گفته می شود . آب سبز که در خاک وجود دارد و آب خاکستری که در پساب و فاضلاب دیده می شود و با این تعریف مشخصه های آب مجازی کاملتر می شود و و در مقیاس بزرگتر از واژه رد پای آب استفاده می شود .
تهامی پور در ادامه می افزاید :کاربرد آب مجازی توسط تونی آلن در حالی مطرح شد که در شمال آفریقا این موضوع مطرح شده بودودر آنجا در موضوع تجارت آب با هم مشکل داشتند او این ایده را مطرح کرد که نیازی به آب نیست و می توان به جای آب محصول منتقل و تجارت هم صورت گیرد. در واقع حجم مشخصی از آب بر این اساس باقی می ماند و امنیت غذایی را مطرح می کرد و می توانست عاملی برای پایان مناقشات باشد.
وی با اشاره به اینکه دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی برنامه های خاصی برای موضوع آب مجازی پیگیری می کنند ادامه می دهد :هر دو وارتخانه نیز راهکارهایی را به پیش می برند. در وازرت نیرو مدتی است بحث تعادل بخشی آب های زیر زمینی انجام میشود دلیل آن هم این است که میزان تخلیه آبهای زیر زمینی از میزان تغذیه ای این آبها بیشتر است و ما بیش از ۶ تا ۷ میلیارد متر مکعب بیلان منفی داریم دلیل آن هم چاههای غیر مجاز زیادی است که به خاطر ضعف های قانونی هر روز بر تعداد آنها افزوده می شود و یا بر اثر دور زدن قانون این چاهها بس از حفر قانونی می شوند . در واقع با این طرح برخی از این چاهها مسدود شد وبا کنتور حجمی که بر سر چاهها قرار گرفت این وزارت خانه سعی کرد تا بین مصرف و منابع تعادل ایجاد کند .
این استاد دانشگاه در ادامه می گوید:قسمتی از آب تجدید پذیر از طریق ریزش های جوی به منابع زیر زمینی تبدیل می شوند اما مشکل اینجا است که ما بیش از ۳/۱ این آبها را مصرف کرده ایم و دیگر جایگزینی برای این آبها وجود ندارد
اما وزارت جهاد کشاورزی بحث بهره وری آب در محصولات کشاورزی را مطرح کرده است و این هدف گذاری نیز اتفاق افتاده است به این مفهوم که باید سهم آبهای مصرفی را از آبهای تجدید پذیر بدهیم .
تهامی پور در ادامه می گوید:بر طبق قوانین بین المللی در دنیا اگر ۴۰ درصد از آبهای تجدید پذیر را استفاده کنیم در شرایط بحرانی قرار می گیریم این در شرایطی است که ما بیش از ۸۰ درصد این آبها را استفاده کرده ایم و در دنیا در این خصوص رتبه اول یا دوم را به خودمان اختصاص داده ایم .در یک بازه زمانی در برنامه پنجم ۱۱ میلیارد متر مکعب آب مصرف کرده ایم به همین دلیل تصمیم بر این شده است که آب رابا روش های بهره وری آب مصرف کنیم.
وی معتقد است با وجود برنامه ریزی های زیاد هنوز راه برای طی این مهم ادامه دارد .برای این کار هم برنامه های زیادی انجام شده است تغییر تکنولوژی آبیاری ،تغییر الگوهای کشت،زمان کشت از موضوعاات مهمی است که بر روی ان کار شده است
یکی از این برنامه ها این است که برای کاهش مصرف آبهای زیر زمینی الگوی زمان کشت را تغییر دهند یعنی محصولات بهاره را به پاییز منتقل کنند و به این طریق از میزان برداشت این آبها جلوگیری کند .
به نظر این استاد دانشگاه از نظر مبانی و تئوری بهره وری آب و مساله آب مجازی عکس هم عمل می کنند یعنی اگر بهره وری خوب باشد آب مجازی کمتر وارد شده است و وضعیت آب بهبود پیدا کرده است
وی با اشاره به موضوع کشت فراسرزمینی ادامه می دهد :از سال گذشته مساله کشت فراسرزمینی مطرح شده است یعنی یک محصول را در خاک کشور دیگری تولید کنیم و آن را به خاک کشورمان منتقل کنیم و برای آن آیین نامه و برنامه ای نیز در نظر گرفته شده است . اهداف این برنامه برای تامین و حفظ منابع موجود است و برای این منظور و ایجاد اشتغال در این حوزه تسهیلاتی نیز در نظر گرفته شده است اما بر روی این موضوع نقدهای زیادی وجود دارد زیرا این کار باعث بیکار شدن بخش قابل توجهی از کشاورزان داخل مرزهای کشور می شود و به جای ان می توان از حوزه های آبی مشترک کشورهای همسایه استفاده کرد .
تهامی پور در ادامه می گوید:وزارت جهاد کشاورزی نیز برای افزایش بهره وری کشاورزی در این خصوص اقداماتی انجام داده است . به عنوان مثال محصول چغندر قند که محصولی آب بر است به کشت پاییزه منتقل شده است که این می تواند مفید باشد
وی با اشاره به انواع تجارت آب مجازی در بین استان ها و کشورها می افزاید : این تجارت می تواند بین استانی ، داخل کشوری و یا بین المللی باشد . در مورد مساله بین المللی موضوعی است که بر سر آن بحث زیاد وجود دارد و و خیلی ها ان را به صلاح نمی دانند اما بحث تجارت بین استانی وداخل کشوری موضوعی است که باید روی آن کار بیشتری صورت گیرد تا در الگوی مصرف تغییراتی ایجاد شود یعنی محصول کم آب در مناطق کم آب و محصول آب بر در مناطق پر بارش تولید شود تا به این طریق بتوانیم به میزان آب های زیر زمینی توجه کنیم و و تجارت آب مجازی را متناسب با آب اصلاح کنیم و از سوی دیگرپیشنهادی که در این میان مطرح می شود این است که با بیمه کردن کشاورزان از کاهش میزان محصولی که در فرایند تولید با آن روبرو هستند حمایت شود و میزان خسارت های وارد شده به آنها کاسته شود.

https://zistonline.com/vdcizzaq.t1apv2bcct.html