حفاظت از گاندوها عزم جهانی می طلبد

به گزارش زیست آنلاین، ‌گاندو، بزرگ‌ترین خزنده ایران و تنها تمساح موجود در ایران در جنوب شرق ایران، سیستان و بلوچستان؛ در زبان محلی به آن گاندو می‌گویند و نام رایجش تمساح پوژه کوتاه تالابی است؛ جانوری خجالتی، محتاط و ترسو با طولی معادل ۴ تا ۵ متر که با کمتر از ۳ هزار سر در دنیا، عمدتا در جنوب شرق آسیا از بلوچستان جنوبی تا هندوستان و سیلان و پاکستان غربی پراکنده شده و در خطر انقراض است‌.

آشنایی با گاندوگاندو یا تمساح پوزه‌کوتاه (به بلوچی: گونڈو) (نام علمی: Crocodylus palustris) نوعی کروکودیل بومی شبه‌قاره هند و مناطق اطراف است که در کشورهای هند، بنگلادش، پاکستان، ایران، سریلانکا و برمه زندگی می‌کند. گاندو تنها کروکودیل بومی پاکستان و ایران و بزرگ‌ترین خزنده این دو کشور، و همچنین پرشمارترین کروکودیل در هندوستان است.

در زبان بلوچی گوَنڈ (Gwanḍ) به معنی کوتاه و کوچک‌جثه است و گونڈو Gwanḍo یعنی «کوتاهه» که به پوزه کوتاه این جاندار اشاره دارد. واژه گونڈ به احتمال زیاد وام‌واژه‌ای است از زبان سندی در بلوچی.

به گزارش ایسنا، ‌براساس آخرین طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)‌، این موجود در ‌سال ۲۰۱۷ در لیست زرد این اتحادیه، گروه آسیب‌پذیر(VU) طبقه‌بندی‌شده است؛ عمده‌ترین دلیل آسیب‌پذیری، تخریب و تصرف زیستگاه این جانور در کشورهای جنوب شرق آسیا و در سیستان و بلوچستان ایران، خشکسالی فراگیر است.

گاندوها نیازمند حفاظت بیشتر

بلوچستان میزبان ۳۹۸ سر گاندومدیرکل حفاظت از محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: براساس آخرین سرشماری ما هم‌اکنون ۳۹۸ سر تمساح پوزه کوتاه تالابی در محدوده عمدتا شهرستان‌های سرباز و با پراکندگی کمتر به ترتیب در چابهار، سراوان و نیکشهر زندگی می‌کند.

وحید پورمردان می‌افزاید: تمرکز عمده این موجود در کنار بخش جنوبی بزرگ‌ترین رودخانه سیستان و بلوچستان؛ رودخانه سرباز است که بیشتر در محدوده شهرستان سرباز و چابهار است؛ سرشماری ما محل تجمع این موجود را در رودخانه‌های باهوکلات، سرباز، کاجو و برکه‌های پیر سهراب، آزادی، کلانی، درگس، گزمنزل، هوت کت و سد پیشین برآورد کرده است که از میان آن‌ها عمده تمرکز آن در کنار سد پیشین شهرستان سرباز است‌.

وی تصریح می‌کند: محدوده‌ای که تمساح پوزه کوتاه تالابی در آن زندگی می‌کند از سال ۱۳۴۹ در لیست مناطق حفاظت شده ایران به وسعت ۴۵۶ هزار هکتار آمده‌ است؛ ما در این محدوده وسیع با کمبود شدید نیرو و امکانات برای حفاظت از این گونه باارزش و دیگر گونه‌های موجود در چرخه غذایی مواجه‌ایم و عمدتا از مردم محلی استفاده می‌کنیم؛ در این منطقه ۴۶۵ هزار هکتاری دو پاسگاه محیط‌ بانی و تنها ۲ محیط بان حضور دارند و این در حالی است که برای حفاظت ازاین‌ گونه جانوری نیاز به حداقل ۱۲ نیرو، امکانات و تجهیزات به‌روز زنده گیری تمساح و هم‌چنین تأمین خودروهای مناسب است‌.

مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان با بیان اینکه غذای اصلی این تمساح به طور عمده ماهی، لاک پشت، پرندگان آبزی و لاشخورها است، می‌گوید: در این منطقه حفاظت شده علاوه‌بر تمساح نادر پوز کوتاه تالابی (گاندو)، ۱۹۲ گونه پرنده، ۲۸ گونه پستاندار، ۷۱ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه گیاهی در چرخه طبیعی آن زندگی می‌کنند.

گاندوها، حیوانات بومی سیستان و بلوچستان

بیشتر بخوانید: هزاران گونه در معرض خطر انقراضخشکسالی فراگیر اصلی‌ترین تهدید برای گاندومدیرکل مدیریت بحران سیستان و بلوچستان می‌گوید: سیستان و بلوچستان با افت بارش ۷۴ درصدی نسبت به سال گذشته در صدر کم‌بارش‌ترین استان در میان ۳۱ استان ایران است .

عبدالرحمن شهنوازی می‌افزاید: هم‌اکنون بر اساس آخرین آمارها ۱۰۰ درصد مساحت سیستان و بلوچستان دچار خشکسالی است؛ ۷۳.۲ درصد مساحت استان گرفتار خشکسالی شدید، ۰.۹ درصد خشکسالی بسیار شدید و ۲۵ درصد نیز دچار خشکسالی متوسط شده است.

افت بارش و خشکسالی فراگیر در سیستان و بلوچستان یعنی در خطر قرار گرفتن رودخانه سرباز به عنوان بزرگ‌ترین رودخانه فصلی سیستان و بلوچستان و زادگاه گاندو است.

مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید: خشکسالی‌های همه‌جانبه و فراگیر سیستان و بلوچستان که طی سالهای اخیر به اوج خود رسیده مهم‌ترین تهدید برای این تمساح است. با خشک شدن هوتگ‌ها (گودال‌های دست‌ساز آب در بلوچستان) و بخشی از رودخانه بزرگ‌ سرباز برنامه‌ زنده‌گیری این تمساح‌ها از سوی محیط‌زیست و انتقال آن‌ها به مناطق دارای آب و یا مرکز نگهداری و تیمار محیط‌ زیست "‌ریکوکش‌" در دستور کار است‌.

وحید پورمردان می‌افزاید: هم‌چنین با توجه به خشک شدن رودخانه سرباز در خشکسالی های سالهای گذشته به‌صورت مرتب پیگیر حق آبه زیست‌محیطی این موجود نادر در برکه‌ها و هوتگ‌ها از سدهای بالادست مانند سد پیشین بوده و هستیم‌.

بیشتر بخوانید: فنون حفاظت از گونه های در خطر انقراضجنگ انسان و تمساح برای بقاخطر خشکسالی برای تمساح پوزه کوتاه تالابی جدی است تا جایی که به رقابت میان انسان و حیوان برای بقا تبدیل شده است؛ مردم روستاهای اطراف منطقه حفاظت شده تمساح پوزه کوتاه تالابی سال‌ها با این حیوان نوعی همزیستی داشتند و از آنجایی که روستاهای اطراف محدوه حفاظت شده این تمساح عمدتا محروم و فاقد شبکه آبرسانی هستند، از منابع مشترک آب رودخانه سرباز که شامل برکه‌ها و هوتگ‌های (گودال‌های دست‌ساز آب در بلوچستان) اطراف می‌شود، هردو به صورت مشترک استفاده می‌کردند اما در سال‌های اخیر با فراگیر شدن خشکسالی در سیستان و بلوچستان تمساح‌ها دیگر احساس هم‌زیستی نمی‌کنند و برای بقایشان می‌جنگند.

تیرماه سال ۹۵ یک کودک ۱۰ ساله هنگامی که برای استفاده از آب برکه‌ای در روستای کشاری شهرستان سرباز در جنوب سیستان و بلوچستان و یکی از زیستگاه‌های تمساح به آنجا رفت، طعمه تمساح شد و جان خود را از دست داد. این حادثه نشان داد تمساح با خشکسالی‌های فراگیر و سخت برای بقای خود می‌جنگند چراکه نمود چنین حادثه‌ای به گواه محلیان نادر بوده است.

اما باید گفت با بارندگی های اخیر در جنوب سیستان و بلوچستان‌ و با آبگیری برکه ها و رودخانه ها تا حدودی خطر خشکسالی از زیستگاه این حیوان کاسته شده است.

هرچه باشد، گاندو، تنها تمساح ایران و یکی‌از نادرترین تمساح‌های جهان در خطر انقراض است؛ از زمانی که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) این موجود را در لیست زرد قرار داده، عزمی جهانی از پاکستان تا اندونزی و مالزی برای حفاظت از آن در حال اجراست؛ عزمی که اگر با تعلل ایران، یکی از زیستگاه‌های اصلی این موجود، رو به رو شود، بدون شک ‌برای ایران در جوامع بین‌المللی و زیست‌محیطی وجه خوبی نخواهد داشت.

گاندو نام بومی کروکودیل ایرانی است

رفتارشناسی و تغذیهگاندو گوشتخوار و شکارچی کمین‌گر است و رژیم غذایی متنوعی شامل انواع ماهی‌ها، خزندگان و پستانداران وانسان‌ها و… دارد. گاندوهای کوچک بیشتر از حشرات، دوزیستان، سخت‌پوستان، ماهی‌های کوچک و گاندوهای بالغ هم از پرندگان، خزندگان، ماهی‌ها و انواع پستانداران تغذیه می‌کنند.

در واقع بیشتر مهره‌دارانی که به آب‌های محل زندگی گاندو نزدیک می‌شوند ممکن است به درون آب رفته و خوراک این تمساح شوند. گاندوهای هندی حتی گاهی گوزن سمبر ۲۲۵ کیلویی و گاومیش اهلی ۴۵۰ کیلویی را شکار کرده‌اند. آن‌ها حتی توانایی نبرد با ببر بر سر شکار را دارند و پیروزی هر یک از دو گونه دیده شده‌است. گاه نیز گاندوها طعمهٔ ببر شده‌اند. اما عادت آدمخواری در این کروکودیل منحصر یک مورد شکار یک کودک ۶ ساله در ایران می‌شود. به‌ندرت حمله‌های خفیفی نیز در حد گاز گرفتن دست و پا مشاهده شده که با توجه به تعداد بسیار کم احتمال می‌رود نوعی اشتباه در تشخیص شکار باشد. در کل وجود گاندو در برکه‌ها و استخرها تهدیدی برای مردم محلی نمی‌باشد به‌طوری‌که حتی بچه‌ها در این برکه‌ها شنا کرده و زنان با آسودگی خاطر در کنار برکه‌ها به شستن ظرف و لباس می‌پردازند.

گاندو حیوانی کاملاً اجتماعی است. با توجه به تحرک پائین و خونسرد بودن مصرف غذایی گاندوی بالغ به‌طور متوسط روزانه ۱٫۵ تا ۲ کیلوگرم گوشت است.

از رفتارهای جالب این حیوان حفر کانال‌های عمیق در کنار رودخانه‌ها و آبگیرهای محل زندگی خود است. گاندوها با حفر این کانال‌ها که چندین متر عمق داشته و طول آن‌ها تا ۱۵ متر می‌رسد، هم پناهگاهی برای زندگی و استراحت خود در ساعت‌های گرم روز تهیه می‌کنند و هم از تبخیر آب جلوگیری کرده و با ذخیره آب در کانال‌ها به حفظ آب برکه‌ها و تالاب‌ها در فصل‌های گرم و ایام خشکسالی کمک می‌کنند. همین دلیل بلوچ‌ها علاقه زیادی به این حیوان دارند و معتقدند که «هر جا گاندو باشد آب فراوان است».

بیشتر بخوانید: باید و نباید حفاظت از گونه های در معرض خطرگاندو در ایرانبه گاندو در ایران، تمساح ایرانی نیز گفته می‌شود. زیستگاه اصلی این تمساح ۳۸۰ هزار هکتار مساحت دارد که بخشی از آن در چابهار و بخش دیگر آن در شهرستان سرباز قرار دارد. این مناطق با نام منطقهٔ حفاظت شدهٔ گاندو تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران قرار دارند. بیشتر این تمساح‌ها در برکه‌های میان راسک و باهوکلات و باتلاق‌های دلگان و کلانی (در جنوب استان سیستان و بلوچستان) متمرکز هستند. تعداد این گونه در ایران حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ رأس برآورد می‌شود. در گذشته‌های دور قلمرو زیستی این تمساح تا سواحل جنوب عراق نیز امتداد داشته‌است.

در این منطقه رابطه مردم بومی با گاندوها بسیار خوب است. آن‌ها این حیوان را مقدس دانسته و از آسیب رساندن به گاندوها خودداری می‌کنند و حتی در زمان خشکسالی برای انتقال گاندوها از برکه‌های خشک شده به برکه‌های پرآب‌تر و تأمین غذای گاندوها اقدام می‌کنند. در نتیجه خطری از ناحیه انسان گاندوها را تهدید نمی‌کند و تاکنون شکار این حیوان در ایران مشاهده نشده‌است.

مشکل اصلی گاندو در این منطقه خشکسالی و کم‌آبی است که پناهگاه و غذای گاندوها را از آن‌ها می‌گیرد. به ویژه نوزادان گاندوها که به بی‌آبی و گرما حساس‌ترند و همچنین در معرض خطر حمله حیوانات دیگر مثل پرندگان شکاری، مرغان ماهیخوار، بزمجه، سگ، روباه و شغال قرار دارند.

گاندو به حیوان خجالتی معروف است

مشخصاتاین تمساح دارای پوزه‌ای پهن است که فک بالایی ۱۹ دندان و فک پایینی ۱۵ دندان دارد. در قسمت پشت سر و در ناحیه گردن دو جفت صفحه شاخی بزرگ دیده می‌شود. دارای پاهای کوتاه بوده و پنج انگشت منتهی به ناخن‌های بلند در پاهای جلوئی و چهار انگشت منتهی به ناخنهای کوتاه‌تر در پاهای عقبی دیده می‌شود. رنگ عمومی بدنش زیتونی تا قهوه‌ای بوده و شکمی بدون فلس و به رنگ سفید متمایل به زرد دارد.

میانگین اندازهٔ این کروکودیل در نرها ۳ متر و ماده‌ها ۲٫۴۵ متر است. البته نرهای مسن ممکن است بسیار بزرگتر شده و به ۴ تا ۵٫۵ متر طول و ۵۵۰ کیلوگرم وزن برسند. البته گاندوهای ایران به‌ندرت به ۳ متر می‌رسند و بزرگترین گاندو مشاهده شده ۳٫۶ متر طول داشته‌است. دم این حیوان که نیمی از طول بدن آن را تشکیل می‌دهد، آن‌قدر قدرتمند است که می‌تواند استخوان بدن پستاندار بزرگ جثه‌ای را با ضربه‌ای قوی خرد کند و آرواره‌های وی آن‌چنان محکم است که می‌تواند بزرگترین استخوان‌ها را به‌راحتی خرد کند. از ویژگی‌های دیگر گاندو اسید معدهٔ بسیار قوی است که این جانور را قادر به هضم اشیاء سخت و سفت می‌کند و همچنین وجود پرده‌ای بنام Veium Pahatinum در بدن این تمساح که راه ورود آب به معده را حتی در زمانی که دهان حیوان باز است، می‌بندد.

بیشتر بخوانید: ۹.۷ درصد از گونه های جانوری در معرض خطر و تهدید انقراض نسل هستندجفت‌گیری و تخم‌گذاریفصل جفت‌گیری گاندو در اسفندماه و تخم‌گذاری آن در ماه خرداد است. گاندو با کندن گودال عمیقی در مکانی که از رطوبت کافی برخوردار باشد، حدود ۲۰ تا ۳۵ تخم می‌گذارد. ۶۰٪ تخم‌ها پس از ۶۵ روز تبدیل به نوزاد می‌شوند. توله‌ها با طولی برابر ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر به دنیا می‌آیند. تغذیهٔ نوزادان از حشرات و لارو آنها، دوزیستان و لارو آن‌ها و بچه‌ماهی‌ها است، تنها ۵٪ تا ۱۰٪ نوزادان به سن بلوغ در ۵ تا ۱۰ سالگی می‌رسند و بقیه خوراک پرندگان شکاری و ماهی‌خوار، روباه، شغال، سگ، و بزمجه و … می‌شوند.

https://zistonline.com/vdcdnx0j.yt0zk6a22y.html