اجرای مدل جهانی IBT راه حل بحران خاموشی و کاهش برق مشترکین پرمصرف

با توجه به بحران خاموشی های مکرر در تابستان امسال، کارشناسان ایرانی اظهار دارند که می توان با به اجرا در آوردن روش هایی که در بسیاری از کشورها با موفقیت انجام شده است، بصورت فوری و در عرض ۴۸ ساعت کاهش قابل ملاحظه ای در پیک مصرف ایجاد کرد، در این گزارش به منظور تبیین مدل جهانی IBT برای حل بحران خاموشی، ابتدا به صحبت های جواد نوفرستی، استاد دانشگاه پرداخته و در ادامه به تاثیرات حاصل از این روش اجرایی در کشور مکزیک به عنوان یک مثال موفق اشاره شده است.

به گزارش زیست آنلاین، جواد نوفرستی در میزگردی با موضوع «گذر از خاموشی های تابستان ۹۸ با تکیه بر انرژی های تجدیدپذیر» از سلسه ميزگردهای زیست آنلاین با رويكرد توسعه كم آب بر در پيوند اقتصاد - محيط زيست - جامعه، اظهار داشت: امسال مساله خاموشی و اهمیت برق برای همه مردم ملموس شده است و فرصتی فراهم شده تا مسائل و اشکالات ساختاری صنعت برق مانند پلکان های تعرفه برق نیز مورد موشکافی قرار بگیرد. امسال با پدیده‌ هایی مواجه شدیم که کمتر کسی است که سختی آن را لمس نکرده باشد. خاموشی‌ها و تغییر ساعت کاری که هر دو منجر به سلب آسایش مردم شده است. دو ساعت در اوج گرما، قطع برق خانگی یعنی زجرکشیدن، حبس در آسانسور، حبس در پارکینگ‌ها . حتی آمار سقوط در راه‌پله‌ ها به دلیل تاریکی را نیز داشته ایم.

جدول کنونی تعرفه‌های برق در کشور ما تشویق ‌کننده و حامی پرمصرف‌ها استاستاد دانشگاه الزهرا، مدل IBT را این گونه تشریح کرد: در کشورهای مختلف با اصلاح و واقعی کردن تعرفه های برق برای پله های بالاتر از الگوی مصرف، بیش از ۱۰ درصد کاهش مصرف برق داشته‌ اند. ما نیز با این اقدام می توانیم کمبود برق را تا حد زیادی برطرف کنیم. متاسفانه جدول کنونی تعرفه‌های برق در کشور ما تشویق ‌کننده و حامی پرمصرف‌ها است؛ برای مثال، در جدول کنونی تعرفه ها، رشد پله دوم و سوم ۱۱۰ و ۸۰ درصد است ولی از پله سوم تا پنجم که مربوط به پرمصرف ها می شود، رشد تعرفه به ترتیب تنها ۱۵، ۲۶ و ۱۰ می باشد که مسلما اشتباه است. سوال این است چرا مسئولین امر این جدول را اصلاح نمی کنند؟
این استاد دانشگاه گفت: ۱۰ درصد مشترکین، ۲۵ درصد برق کشور را مصرف می‌کنند. حدود ۴۰ درصد برق مصرفی فقط توسط ۲۰ تا ۲۵ درصد مشترکین مصرف می‌شود. این ۲۰ تا ۲۵% درصد مشترکین می توانند هزینه واقعی برق را پرداخت کنند.
اکنون در شهر تهران خانوارهایی هستند که برای رفاه خود با توجه به ارزان بودن برق، ۷۰۰ کیلووات ساعت برق مصرف می ‌کنند اما فقط ۱۶۴ هزار تومان پرداخت می‌کنند. این در حالی است که اگر بخواهیم هزینه تمام شده برق تولیدی در نیروگاه های حرارتی را محاسبه کنیم، فقط هزینه سوخت آن برابر ۶ سنت خواهد بود.

دلیل خاموشی های برق، در دو سمت عرضه و تقاضا استوی اضافه کرد: دلیل خاموشی ها از دید من در هر دو سمت عرضه و تقاضا است و ابزار کنترلی هر دو نیز که تعرفه است، در دست دولت است.
نوفرستی درباره مدیریت تقاضا بیان کرد: ابزار اصلی مدیریت تقاضا یا همان مصرف برق، تعرفه های فروش برق اعلام شده توسط وزارت نیرو است.

مشترکین پر مصرف باید بهای واقعی برق خورد را بپردازندوی تاکید کرد: کسانی که بالای الگوی مصرف برق هستند، می باید بهای واقعی برق را بپردازند. امروز مابه التفاوت هزینه تمام شده برق تولیدی و هزینه پرداختی توسط مردم را در حقیقت دولت یارانه می‌دهد و این یارانه، یارانه پنهانی است که از جیب ۸۰ میلیون ایرانی پرداخت می‌شود.
وی اظهار داشت: طبق محاسبه من، یک خانواده پر مصرف یارانه پنهان بسیار زیادی بابت اضافه مصرف دریافت می‌کند، این یارانه پنهان ۴ تا ۵ برابر یارانه نقدی دریافتی یک خانوار کم مصرف می باشد.
نوفرستی بیان کرد: باید تعرفه سه پله بالای مشترکین به نرخ واقعی برق مصرفی برسد و دیگر یارانه پنهان به آنها تعلق نگیرد. با اصلاح تعرفه‌های فروش برق ۱۰ درصد کاهش مصرف خواهیم داشت تا تابستان سال آینده بحرانی مثل امسال نداشته باشیم.

این استاد دانشگاه در خاتمه تاکید کرد: کاری کنیم مردم سال آینده خاموشی‌هایی که به خسارت تولید و سوختن وسایل برقی می‌انجامد، نداشته باشند. حمایت و باور اینکه مسئولین برق را کالای ضروری و اساسی بدانند داشته باشیم. این کالا در این شرایط بحران ارزی نیازمند تخصیص ارز است. در غیر این صورت بحران اجتماعی پررنگ می‌شود.
از تجربه موفق دنیا در مدیریت عرضه و تقاضا (مصرف) درس بگیریم، به گروه های پرمصرف انگیزه صرفه جویی بدهیم، با اصلاح تعرفه سه پله آخر و تثبیت سه پله پایین تامین کننده هزینه تجدیدپذیرها باشیم و انگیزه این بخش را برای حمایت از تجدیدپذیر کسب کنیم.

کاهش ۶۰ درصدی مشترکین پرمصرف برق در مکزیک با اجرای مدل IBTکشور مکزیک در سال ۲۰۰۲ شروع به اصلاح ساختار تعرفه برق خود نمود. در همین راستا، قیمت برق مشترکین کم‌مصرف ثابت ماند اما بهای برق «مشترکین پرمصرف» واقعی شد. با این شیوه تعرفه گذاری علاوه بر درآمدزایی، مصرف برق نیز به طور چشمگیری کاهش یافت؛ به طوری که درصد افراد خارج از الگوی مصرف از ۵ درصد به ۲ درصد رسید و کاهش ۶۰ درصدی پیدا کرد.

به گزارش مقاومتی نیوز کشور مکزیک واقع در آمریکای شمالی و جمعیتی بالغ بر ۱۲۰ میلیون نفر دارد. استخراج ذخایر بزرگ گاز طبیعی و نفت، توسعه خارق‌العاده اقتصادی را در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میسر ساخت به طوری که هم اکنون این کشور، ۱۱ اُمین اقتصاد بزرگ دنیا است. مهمترین بخش های اقتصادی این کشور نیز شامل صنایع مهم پتروشیمی، نساجی، وسایل نقلیه موتوری و فراورده‌های غذایی است.

کشور مکزیک برای اولین بار در سال ۱۹۷۳، تعرفه های برق خود را با استفاده از مدل قیمت گذاری IBT تغییر داده و بدین منظور از یک نظام سه پله ای برای تعرفه های برق استفاده کرد.

قیمت گذاری با مدل IBT متداول ترین روش قیمت گذاری برق در کشورهای توسعه یافته در دنیا است که بسیاری از کشورها مانند آمریکا، کره جنوبی و آفریقای جنوبی نیز از آن استفاده کرده اند.

کشورهای توسعه یافته از مدل IBT در قیمت گذاری برق استفاده می‌کننداین مدل میزان یارانه انرژی را هدفمند می‌کند به طوری که با مصرف بیشتر انرژی از یک حدی، میزان یارانه انرژی کاهش می یابد. یکی از مطالعات در زمینه این نوع قیمت گذاری، توسط کومیوز و همکاران (۲۰۰۵) انجام شده که در آن نشان می‌دهد حدود ۷۰ درصد از کشورهای دنیا از مدل قیمتگذاری IBT استفاده می‌کنند. این مطالعه نشان داده است که اغلب کشورهای دنیا از یک نظام سه یا چهار پله ای برای تعرفه های برق استفاده می‌کنند به طوری غالبا بازه پله اول بین ۵۰ تا ۱۰۰ کیلووات ساعت است.

کشور مکزیک نیز مانند بسیاری از کشورها، دارای نواحی مختلف با دماهای متفاوت به خصوص در فصل تابستان است. به همین دلیل مکزیک از سال ۱۹۷۳ تا سال ۲۰۰۲، پنج اقلیم دیگر با تعرفه های مختلف را به اقلیم اولیه اضافه کرد به طوری که بهای برق مصرفی مردم واقع در نواحی گرمسیری در حدود مردم نواحی دیگر کاهش یابد.

اما این کشور در سال ۲۰۰۲ یک اقدام اساسی در راستای هدفمند نمودن تعرفه های برق انجام داد که در ادامه آورده شده است.

واقعی نمودن تعرفه های برق در مکزیک برای مشترکین پرمصرف در سال ۲۰۰۲در سال ۲۰۰۲ و همزمان با شروع ناگهانی افزایش قیمت سوخت های فسیلی، مسئولان حوزه انرژی این کشور تصمیم گرفتند که مقدار یارانه انرژی را برای همه نواحی کاهش دهند. به همین دلیل در همه اقلیم ها، مشترکین برق به سه گروه «مشترکین کم مصرف»، «مشترکین با مصرف متعارف» و «مشترکین پرمصرف» تقسیم شدند.

پس از این تقسیم بندی، قیمت برق « مشترکین کم مصرف» ثابت نگه داشته شد که حدود ۷۰ درصد از مردم را شامل شد. قیمت «مشترکین با مصرف متعارف» با یک شیب ملایم افزایش پیدا کرد به طوری که با مصرف بیشتر این مشترکین، میزان یارانه انرژی آنها نیز مرتبا کاهش می یافت. تعداد این مشترکین نیز در حدود ۲۵ درصد از کل مشترکین بوده است.

اما بیشترین فشار به «مشترکین پرمصرف» وارد شد به طوری که قیمت کل برق این مشترکین با قیمت تمام شده برق، محاسبه شد. تعداد این مشترکین هم ۵ درصد از کل مشترکین بود.

با این شیوه تعرفه گذاری علاوه بر درآمدزایی، مصرف برق نیز به طور چشمگیری کاهش یافت به طوری که درصد افراد خارج از الگوی مصرف از ۵ درصد به ۲ درصد رسید و کاهش ۶۰ درصدی پیدا کرد. تعرفه های برق کشور مکزیک برای دو اقلیم معمولی(Tariff ۱) و اقلیم بسیار گرم (Tariff ۱F) در شکل زیر مشاهده می‌شود:

تعرفه برق در مکزیک

با توجه به قیمت های فوق مشخص است که اصلاح تعرفه های برق مکزیک کاملا با تمرکز بر مشترکین پرمصرف و در همه نواحی صورت گرفته است. به این ترتیب که برای هر اقلیم آب و هوایی یک «الگوی مصرف» تعیین شده و قیمت برق مشترکین بالای الگوی مصرف با قیمت کاملا آزاد محاسبه شده است. با توجه به جدول فوق، الگوی مصرف برق در مکزیک برای اقلیم عادی ۲۵۰ کیلووات ساعت و برای مناطق گرمسیری نیز ۲۵۰۰ کیلووات ساعت در ماه تعیین شده است.

علاوه بر آزادسازی قیمت برق مشترکین پرمصرف، قیمت برق پله های مشابه در دو گروه «کم مصرف» و «مصرف متعارف» نیز متفاوت بوده است. به طوری که اگر یک مشترک مناطق عادی در گروه کم مصرف قرار بگیرد آنگاه قیمت برق او برای مصارف بین ۷۵ تا ۱۲۵ کیلووات ساعت با نرخ ۰.۷۴۹ واحد پول مکزیک اما اگر این مشترک در گروه با مصارف متعارف قرار بگیرد، همین مقدار مصرف او با قیمت ۱.۰۴۳ پسو مکزیک[۱] محاسبه می‌شود.

این نکته برای تعرفه مناطق گرمسیری نیز وجود دارد. متفاوت بودن قیمت برق در گروه های مختلف باعث می‌شود تا انگیزه مشترکین برای کاهش مصرف برق چندین برابر بشود.

ضرورت اصلاح تعرفه های برق برای ۱۰ درصد مشترکین پرمصرف در ایرانقیمت های برق در کشور به شیوه استاندار طراحی نشده و ضروری است تا بازنگری جدی در آنها صورت بگیرد. اولین اشکال به تعرفه های برق، تعدد پله های مصرفی برق است. در نظام های متداول تعرفه گذاری برق، تعداد پله های برق از ۴ تجاوز نمی‌کند؛ در حالی که تعداد پله های برق در ایران ۷ عدد است.

در برخی کشورها مانند کره جنوبی هم که تعداد پله های مصرف برق به ۷ عدد می‌رسد، اختلاف قیمت پله ها بسیار زیاد بوده تا حدی که نسبت قیمت پله هفتم به پله اول بیش از ۱۱ برابر است.

دومین و مهمترین اشکال موجود در تعرفه های فعلی برق، عدم وجود یک الگوی مصرف در تعرفه های برق است. توضیح آنکه علیرغم پلکانی بودن تعرفه های برق خانگی، همچنان مشترکین پرمصرف نسبت به سایر مشترکین از یارانه چندین برابری برق برخوردار هستند. به طوری که یارانه برق ۱۰ درصد از مشترکین که بسیار پرمصرف هستند نسبت به مشترکین کم مصرف، ۷ برابر و نسبت به متوسط ۹۰ درصد مردم هم بیش از ۲ برابر است.

اختلاف یارانه برق مشترکین پرمصرف و کم‌مصرف در شکل زیر کاملا مشهود است:

میزان یارانه ماهیانه برق

مشکل تعرفه های برق به موارد ذکر شده ختم نمی شود و قیمت گذاری در زمان اوج بار و کمباری نیز کاملا غیرمنطقی و غیر علمی بنا شده است. در واقع نظام تعرفه گذاری زمان اوج مصرف برق به گونه ای است که در ساعات اوج بار، مشترکین کم‌مصرف به میزان ۲۰ درصد اما مشترکین پرمصرف در حدود ۵ درصد جریمه می‌شوند.

جدول زیر مقدار یارانه انرژی و همچنین نسبت جریمه اوج به بهای برق مصرفی را برای دو مشترک مقایسه می کند. با توجه به جدول زیر، بی عدالتی در تعرفه های برق کاملا مشهود است:

مقایسه یارانه و میزان جریمه مشترکین پرمصرف

مقایسه یارانه و میزان جریمه مشترکین پرمصرف

این شیوه قیمت گذاری علاوه بر بی عدالتی، ناکارآمد و غیر موثر هم هست زیرا مشترکین کم مصرف از حداقل وسائل ضروری استفاده می کنند و نباید انتظار چندانی از آنها برای کاهش مصرف در زمان اوج بار داشت. در حالی که مشترکین پرمصرف می توانند از وسائل غیرضروری در زمان اوج بار اجتناب کرده یا اینکه حداقل بهای واقعی برق خود را بپردازند.

اعطای یارانه انرژی بیشتر به مشترکین پرمصرف باعث شده تا ایشان هیچ اقدامی برای کاهش مصرف خود به خصوص در زمان اوج بار ننموده و باعث بحران برق بشوند. لذا با توجه به تجربیات مختلف قیمت گذاری برق دنیا و همچنین بحران برق در کشور، ضرورت وجود الگوی مصرف در تعرفه های برق بیش از گذشته وجود دارد.

اشاره شد که در کشور مکزیک، مشترکین هر اقلیم آب و هوایی به سه گروه تقسیم و بهای برق ۵ درصد از مشترکین واقعی شد. از آنجایی که در ایران مصرف غالب مردم در حد متعارف بوده اما مصرف برق ۱۰ درصد از مشترکین چندین برابر دیگران است، ضروری است تا ضمن تعیین الگوی مصرف برای هر اقلیم یا حتی شهرهای کشور، قیمت برق ۱۰ درصد مشترکین پرمصرف، واقعی شده و درآمد ۳۵۰۰ میلیاردی حاصل از آن نیز صرف توسعه صنعت برق کشور شود.

منبع:

Komives, Kristin, et al. Residential electricity subsidies in Mexico: exploring options for reform and for enhancing the impact on the poor. The World Bank, ۲۰۰۹.

[۱] Mexican Peso = ۰.۰۵۳ dollar

https://zistonline.com/vdcdsk05.yt0jf6a22y.html