زیست آنلاین: نه فقط سایه سنگین شیوع ویروس کوید 19و تصمیمات متضاد بازگشایی حضوری و یا مجازی مدارس، سال تحصیلی کاملا متفاوتی را در پایان تابستان 99 پیش رویمان قرار داده، بلکه حواشی نظیر حذف معنادار در جلد یکی از کتاب های درسی و در ادامه خبرهایی از تغییرات دیگری در کتاب های درسی با رنگ و بوی محیط زیستی ، چاشنی و تاییدی بر این تفاوت شده اند.

تردیدی نیست که سال تحصیلی 1400-1399، شبیه هیچ دوره زمانی دیگری نیست و روند آموزش ها در بستر و مسیرهای جدیدی دنبال می شود؛ با این همه، آنچه نیاز به آن، نه تنها پابرجاست که حتی نسبت به قبل، بدلایلی که در ادامه مرور می شود، ضرورتش بیشتر هم شده؛ آموزش های موثر مربوط به آب و محیط زیست است. 


اما چرا؟
اول به این خاطر که شرایط ناشی از گسترش ویروس و اقدامات پیشگیرانه مربوط به آن، در مقیاس جهانی و در کشور ما، فشارهایی جدید به منابع، ایجاد نموده است. افزایش مصرف پلاستیک و تولید پسماند، روندی نگران کننده دارد. مصرف آب نیز در بسیاری از نقاط کشور نسبت به قبل، دچار جهش شده است. به طور نمونه در استان قزوین، در ماه های نخست امسال، نسبت به مدت مشابه سال قبل، 36%، در آذربایجان شرقی، 13% و در شهر تهران، در شهریور ماه امسال، 17% بیشتر نسبت به شهریور 98، آب مصرف شده است. استفاده از شوینده ها و دترجنت ها نیز به طور جدی، افزایش یافته و بخشی از آن نیز اجتناب ناپذیر می نماید. برخی پژوهش های جهانی، نگرانی هایی ناشی از تداوم رفتارهای وسواس گونه بعد از عبور از دوران کرونا را نیز پیش بینی نموده اند. درست است که با تعطیلی بخشی از صنایع و نیز کاهش ترددها، میزان آلاینده ها و نیز انتشار گازهای گلخانه ای، به طور محسوسی کاهش یافته، اما قاعدتا این روند، موقتی است و از روز بعد از کاهش اقدامات پیشگیرانه، دوباره همان آش و همان کاسه برقرار است.
دلیل مهم دیگر این که فارغ از شرایط مرتبط با کرونا، شیوه های کنونی برخورد ما با آب و محیط زیست، حقیقتا قابل تداوم نیست. حجم فعلی مصرف آب (چه در کشاورزی و چه در شرب و ...) و برداشت نابود کننده از آب های زیرزمینی، میزان رشد مصرف انرژی، حجم تخریب گری سرزمین، موضوع پسماند و زباله و اولویت های کلیدی دیگر عرصه محیط زیست، در مسیری بشدت ناپایدار جریان دارد و در واقع این شیوه ها و روش ها، قابل تداوم نیست. زمینه ساز تغییر اساسی در این رابطه، آموزش هایی موثر است که در آن ها مسئله آب و محیط زیست، به نحوی صحیح و واقعی (نه مبتنی بر آرزوها یا برداشت هایی نادرست) در تصیم گیران و بهره برداران آینده نزدیک، نهادینه شود. 
و آخرین دلیلی که در این جا می شود برای ضرورت موضوع آورد آن است که اگر بخواهیم رویه تصمیمات لحظه ای، پوپولیستی و یک جانبه، نظیر آنچه در ابتدای این متن آمد و کام بسیاری را در این روزها و هفته ها، تلخ کرده، بتدریج، تغییر کند؛ به نظر می رسد، چاره ای جز آموزش اصولی نباشد. امری که در حوزه آب و محیط زیست هم جایش، کم خالی نیست و ضمن تلاش های کوتاه مدت و فوری، شاید امید اصلی را باید برای آینده نگه داشت. 


 
اما چگونه باید به این مهم، یعنی آموزش های آبی و محیط زیست در این سال متفاوت پرداخت؟ 
قاعدتا متناسب با شرایط سال تحصیلی جدید، نیاز است تا تداوم آموزش های آبی و محیط زیستی، در بسترهای دیجیتال و آموزش های غیرحضوری دنبال شود. خوشبختانه دو ظرفیت قابل تحسین در این رابطه، وجود دارد. یکی وب سایت انسان زیست و دیگری درگاه سواد آبی و هر کدام در حوزه ای، رسانه های یادگیری متنوع و خوبی را در اختیار دبیران قرار داده اند. اپلیکیشینی نیز در همین رابطه، در حال طراحی است که اعلام شده تا آبان ماه، در اختیار مدارس و دانش آموزان قرار می گیرد. 
در کنار مسئله بستر و ظرفیت آموزش های دیجیتال، روش های آموزشی هم بسیار مهم است. اجتناب از تن دادن به رویه معمول آموزش ها یعنی حافظه محوری (به طور نمونه تشریح اعداد و ارقام حوزه آب و محیط زیست) و در مقابل حرکت به سوی آموزش های مشارکتی (نظیر استفاده از روش های فعالیت محور) و شکل دادن به یک تصویر منسجم از اولویت ها و نیز درهم تنیدگی مسائل این حوزه در ذهن کودک و نوجوان، راهبردهایی کمک کننده است. راهبردهایی که توسط دبیرانی آموزش دیده، توانمند و با حوصله برای تعامل موثر با کودک و نوجوان متفاوت حال حاضر، دنبال می شود و توسط متولیان رسمی حوزه آب، محیط زیست و ساختار نظام آموزش رسمی، نیازمند به حمایت و زمینه سازی است. 

در پایان، ذکر این موضوع کاملا کلیدیست که گرچه آموزش های آبی و محیط زیستی برای نسل جدید در بستر نظام آموزش رسمی، به دلایلی که بیان شد، یک ضرورت مهم است اما نباید تصور نمود که تنها این مخاطب هدف، نیاز به آموزش و آگاهی بخشی در این عرصه دارد. به تعبیر درست سرکار خانم رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در برنامه چالش رادیو اقتصاد در ابتدای شهریور ماه 99، اهتمام به سواد اکولوژیک نمایندگان مجلس که در تصمیم گیری های کلان و نظارتی، نقشی کم نظیری بر عهده دارند، از نیازهای بسیار جدی است و متولیان دستگاه های اجرایی نیز که حتی در حوزه آب و محیط زیست، عمدتا اولویت های واقعی اما دشوار را فدای کارهایی نمایشی و پوپولیستی (نظیر افتتاح ها، روبان پاره کردن ها و گزارشات جذاب اما خالی از اثرگذاری) می کنند؛ چه بسا، نیاز به یادآوری فرصت های کوتاه و گام های بلند پیش رو دارند؛ یادآوری ها و نهیب هایی که چه بسا با همان مطالبه و پرسش گری برآمده از نسل نوجوان، راهی در تاریکی های فعلی روشن نماید.