آب خاکستری راهکار نجات کشور از بحران آب سایه تنش آبی و خشکسالی بر سر کشور

به گزارش زیست آنلاین، بحران آب در حالی بر سر ایران سایه انداخته که کارشناسان بر این باورند با بازچرخانی آب خاکستری و استفاده از آن برای مصارفی مانند صنعت و کشاورزی می‌توان تا حدی به کم‌رنگ‌تر شدن این بحران کمک کرد.

از آنجا که اقلیم ایران عمدتاً گرم و خشک بوده، در حال حاضر دچار کمبود آب است و در صورت ادامه وضعیت و روند فعلی در کشور، میزان تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی و صنعتی و اجتماعی، افزایش یافته و میزان منابع آب به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی‌ها و کاهش کیفیت منابع آب، کاهش می‌یابد و در نهایت منجر به کاهش سرانه آبی می‌شود.

کاهش سرانه آبی تبعات مختلفی از جمله بروز و تشدید اختلافات اجتماعی، مهاجرت، محدودیت‌های کم‌آبی، تنش‌های آبی و… را در پی دارد. بر این اساس و در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب و تأمین نیازهای آبی در آینده، اقداماتی همچون مدیریت تقاضا و افزایش آگاهی‌های اجتماعی، مدیریت عرضه، اولویت بندی مصارف، استفاده از آب‌های برگشتی، افزایش بهره‌وری آب و…، ضروری است.

کارشناسان بر این باورند که یکی از راهکارهای مهم در این زمینه، بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری است که منجر به کاهش مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود.

به طور کلی سیستم‌های بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری شامل چند بخش و واحد اصلی شامل سیستم جمع آوری متشکل از شیرها و لوله‌ها به منظور انتقال آب خاکستری به بیرون از خانه، مخزن جمع‌آوری برای نگهداری موقت مقدار زیادی از آب خاکستری، سیستم‌ها و واحدهای مربوط به فرآیندهای مختلف تصفیه همچون آشغالگیر، انوع فیلترها، گندزدایی و …، پمپ برای انتقال آب خاکستری تصفیه شده از مخزن جمع‌آوری به مقاصد مورد استفاده می‌شود. با توجه اینکه عمده کاربرد و استفاده مجدد از آب خاکستری تصفیه شده برای مقاصد آبیاری است، اغلب یک سیستم آبیاری نیز با سیستم آب خاکستری همراه است.

کدام کشورها از آب خاکستری استفاده می‌کنند؟ در ژاپن، تعداد موارد استفاده از سیستم‌های بازچرخانی آب خاکستری در ساختمان‌ها رو به افزایش است؛ به طوری‌که این تعداد از ۱۸ مورد در سال ۱۹۶۹ به ۱۰۴ مورد در سال ۲۰۱۰ رسیده است و تعداد کل پروژه‌های استفاده مجدد از آب خاکستری در ساختمان‌ها از سال ۱۹۶۹ تا ۲۰۱۰ برابر ۳۶۵۴ مورد بوده است.

در یکی از پروژه‌های موفق توکیو که به منظور استفاده مجدد از آب خاکستری در یک مجتمع شامل ساختمان اداری، هتل، مراکز فرهنگی و تجاری انجام شده است، سالیانه ۳۴۵ هزار متر مکعب پساب تصفیه شده حاصل می‌شود که از این مقدار، ۲۳۰ هزار متر مکعب برای مصارف آبیاری فضای سبز و سرویس‌های بهداشتی مورد استفاده قرار گرفته و مابقی سرریز می‌شود.

در یک پروژه موفق دیگر که در یک هتل توکیو انجام شده است، سالیانه ۲۱۹ هزار متر مکعب آب خاکستری تصفیه شده بدست می‌آید که ۳۶ هزار متر مکعب آب آشامیدنی به آن اضافه شده و در مجموع سالیانه ۲۵۵ هزار مترمکعب برای مصارف سرویس‌های بهداشتی، آبیاری فضای سبز و کارواش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در کشورهای عربی، افزایش تنش و بحران آبی و تغییرات آب و هوایی، منجر به جست‌وجوی روش‌های کارآمد مصرف منابع آبی و تأمین آب از طریق فاضلاب تصفیه شده (به خصوص برای بخش کشاورزی)، شده است. مقدار کل آبی که از آب خاکستری تصفیه شده بدست می‌آید و مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد، در حدود ۲.۱۷ کیلومترمکعب در سال برآورد شده است. در این مقوله، مصر، سوریه، امارات متحده و عربستان جزو بزرگترین مصرف کنندگان در منطقه محسوب شده و حدود ۷۵ درصد از حجم آب مورد استفاده مجدد را به خود اختصاص می‌دهند.

آب خاکستری چیست؟ در این باره، علی سیدزاده - مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت شرکت آب و فاضلاب – درمورد مفهوم آب خاکستری توضیح داد: همه فاضلاب تولید شده در خانه شامل فاضلاب تولیدی آشپزخانه، حمام و ماشین لباسشویی (به جز فاضلاب توالت) را آب خاکستری گویند که تقریباً ۵۰ تا ۸۰ درصد فاضلاب شهری را تشکیل می‌دهد. آب خاکستری پس از تصفیه، می‌تواند بسته به نوع و میزان تصفیه اعمال شده، برای مصارف غیر شرب، آبیاری سطحی و زیرزمینی، لباس‌شویی و سرویس بهداشتی، مورد استفاده مجدد قرار گیرد. درواقع می‌توان مسیر لوله کشی آب خاکستری را در خانه یا ساختمانی تغییر داد و پس از تصفیه برای مواردی که ذکر شد مورد استفاده قرار بگیرد.

وی با تاکید بر این‌که نمی‌توان از راهکار استفاده از آب خاکستری برای مقابله با بحران آب، به راحتی بهره گرفت، اظهار کرد: تصفیه و استفاده از آب خاکستری الزامات فنی و بهداشتی زیادی دارد اما اگر بتوان از آن بهره گرفت، باعث می‌شود بخش اعظمی از آبی که استفاده شده مجدداً بازچرخانی شود و از آب شرب استفاده نشود.

مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت شرکت آب و فاضلاب با بیان این‌که در ایران بازچرخانی آب خاکستری صورت نمی‌گیرد، افزود: در ایران چند مورد پایلوت برای این منظور وجود دارد. برای مثال در تهران ساختمانی در یوسف آباد وجود دارد که مالک آن پکیج بازچرخانی آب را هزینه کرده و استفاده می‌کند.

استفاده از آب خاکستری نیازمند تسهیلات سیدزاده ادامه داد: در ایران استفاده از این پکیج‌ها الزام و اجبار نیست. اما برخی کشورها از این پکیج‌ها استفاده می‌کنند و تسهیلاتی برای آن در نظر گرفته‌اند ولی در ایران یک بحث جدید و نو در محسوب می‌شود. دولت هم بودجه‌ای برای آن در نظر نگرفته است و خود مالک باید هزینه آن را بپردازد.

وی توصیه کرد: می‌توان از آب خاکستری در شهرهایی که از نظر منابع آبی با محدودیت مواجهند، استفاده کرد.

مذاکره وزارت نیرو با نظام مهندسی مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت شرکت آب و فاضلاب در ادامه با بیان این‌که موضوع بازچرخانی آب خاکستری در وزارت نیرو پیگیری می‌شود، گفت: درمورد این موضوع با نظام مهندسی مذاکراتی شده است که مهندسان ناظر در ساخت و سازها، استفاده از پکیج‌ها را به سازندگان ساختمان توصیه کنند اما این موضوع به تسهیلات خاص خود نیاز دارد.

سیدزاده با تاکید بر این‌که ایجاد تاسیسات برای بازچرخانی آب خاکستری هزینه‌بر است، اظهار کرد: هیچ مالکی زمانی که قیمت آب مجانی است، اگر تسهیلاتی نباشد، ترغیب نخواهد شد که بدون تسهیلات این تاسیسات را نصب کند.

وی درباره مزایای مهم و اصلی استفاده مجدد از آب خاکستری، توضیح داد: حفاظت از آب شیرین، حفاظت از منابع آب سطحی و زیرزمینی و تأمین آب از مزایای استفاده مجدد از آب خاکستری است.

مدیریت مصرف آب

از مبارزه با خشکسالی تا مبارزه با ترسالی... رئیس دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز متذکر شد: با این تفکر پیش می‌رویم که مشکل کم آبی در منطقه خشک و نیمه خشک ایران با چندین بار بارش برطرف می‌شود، در حالی که همه آب‌های سطحی به آب‌های زیرزمینی اضافه نمی‌شوند و آن درصد ناچیز هم گنجایش این حجم از مصارف کشاورزی را ندارد.

دکتر بهروز ساری صراف، عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز با اشاره به توسعه اراضی کشاورزی گفت: توسعه اراضی کشاورزی که بعد از انقلاب نیز افزایش یافته، به مدد آب‌های زیرزمینی محقق شده است و باید این نکته را نیز مورد توجه قرار داد که آب‌های زیرزمینی نتیجه بارش‌های بعد از دوران چهارم زمین شناسی و نتیجه انباشت آب در هزاران سال بوده و با بارش‌های امروزی و در مدت زمان کوتاه آب زیر زمینی در آبخوان‌ها جمع نمی‌شود.

ساری صراف در بخش دیگری از سخنانش به پدیده (NAO ( North Atlantic oscillation نوسانات اقیانوس اطلس شمالی اظهار کرد: نوسانات اقیانوس اطلس شمالی دارای دو فاز مثبت و منفی است که بارش‌های مدیترانه و منطقه ما در فاز منفی نوسانات اقیانوس اطلس شمالی رخ می‌دهد و با توجه به قابل پیش بینی نبودن فاز منفی و مثبت نوسانات، زمان بارش نیز مشخص نیست.

وی با اشاره به بیانات دکتر بهلول علیجانی، پدر اقلیم شناسی سینوپتیک کشور گفت: "در چند سال اخیر جریان بادهای غربی به سمت کشور وارد نشده بود با تغییرات جوی اقیانوس اطلس، شاخه جنوبی بادها در دریای مدیترانه، تقویت و سبب ورود رطوبت و ناپایداری و بارش‌های شدید در بسیاری از نقاط کشور شد".

وی ادامه داد: طبق اظهار نظر این اقلیم شناس، برخی مناطق کشور نظیر دشت‌های گرگان مسطح بوده و در گذشته وجود پوشش گیاهی و جنگل‌ها سبب نگه داشت آب باران و جلوگیری از وقوع سیل در این نواحی می‌شد که امروزه جاده‌سازی، احداث بناها در حریم منابع طبیعی و آبی سبب برهنگی خاک و در نتیجه عدم توانایی زمین در نگهداری این آب شده است؛ به عنوان مثال در منطقه آق قلا برهنگی خاک، لایروبی نشدن پل‌ها و باریک بودن کانال رود این منطقه سبب شد سیلاب‌ها در کل منطقه پخش شود و در نهایت سیل رخ دهد.

ساری صراف با اشاره به ارتباط علم هیدرولوژی و آب و هواشناسی بیان کرد: هیدرولوژی به مطالعه چرخش و گردش آب در طبیعت اشاره دارد، از نظر آب و هواشناسی نیز مبدا آب، اتمسفر و اتمسفر نیز بخشی از هیدرولوژی و آورنده جریان اصلی گردش آب است.

وی خاطرنشان کرد: معیشت و زندگی انسان‌ها به آب ارتباط داشته و حفظ آب، خاک و طبیعت برای نسل بعد وظیفه ما بوده و آب‌ها با گردش بر روی آب و خاک و جنگل، مایه حیات را به صورت منابع زیر زمینی برای نسل‌های بعدی حفظ می‌کند.

وی تاکید کرد: بستر زندگی مردم به دلیل ساخت و سازهای بی رویه و عدم نظارت مسئولان در زمان وقوع سیل ناامن می‌شود؛ فقدان برنامه و عدم پشتیبانی لازم و تشویق مردم به افزایش جمعیت نیز از دلایل خسارات بیشتر مردم بوده و به عنوان مثال در حادثه سیل اخیر در شمال کشور، اسامی شهرهایی مانند شهر آق قلا، معمولان و نوشین را شنیدیم که در گذشته روستا بودند و بعدها به شهر تبدیل شدند.

وی خاطرنشان کرد: مسئولان ما با تشویق مردم به افزایش جمعیت، روستاها را به شهر تبدیل کردند، روستا صرفاً با افزایش جمعیت به شهر تبدیل نمی‌شوند و نیاز به یک سری مدیریت و مبلمان شهری است و امکانات، ابزارها و تجهیزات نیز باید متناسب با شهر باشند.

هم مردم و هم مسئولان در خسارت‌های ناشی از سیل مقصر هستند وی افزود: با افزایش بی رویه جمعیت، توسعه کشاورزی برای رفع نیازهای غذایی، کسب درآمد و نیاز به تهیه مسکن، سبب دست درازی به طبیعت شده است و بستر رودخانه‌ها، ارزان‌ترین وآسان‌ترین راه هستند. به دلیل میل به تصاحب اراضی مرغوب کنار رودها، این اراضی که معمولاً محل عبور جریان آب هستند، بیش از سایر جاها تغییر کاربری داده شده‌اند که آسیب‌پذیرترین موجود در این دخل و تصرف‌ها هم خود انسان‌ها هستند.

وی متذکر شد: این ما هستیم که با تجاوز به حریم رود باعث طغیان آن شده‌ایم، در واقع رودخانه با طغیان کردن بستر خود را از ما می‌طلبند، با وجود اینکه همیشه از طبیعت طلبکار هستیم، طبیعت مقصر نبوده و ما یکی از بزرگ‌ترین بدهکاران به طبیعت و حیات وحش هستیم.

عضو هیأت علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز بیان کرد: انسان‌ها با تخریب اکوسیستم، حیوانات را مجبور به حمله به منازل مسکونی، شهرها و روستاها و رودخانه‌ها را مجبور به طغیان می‌کنند و با این ایدئولوژی که انسان "اشرف مخلوقات" است، طبیعت را برای زندگی کردن نسل‌های بعدی، تخریب کرده و منابع طبیعی را که سهم آیندگان نیز هست در قمار توسعه می‌بازیم.

علت وقوع سیل‌های اخیر کشور، نبود مطالعات هیدرولوژیکی است ساری صراف با تاکید بر اینکه علت وقوع سیل‌های اخیر کشور نبود مطالعات هیدرولوژیکی است، بیان کرد: پیشنهاد می‌شود علاوه بر الزام به رعایت پیوست‌های زیست محیطی و فرهنگی در اجرای طرح‌های بزرگ و کلان راه سازی شهر سازی و توسعه مسکن، پیوست‌های هیدرولوژیکی نیز مورد توجه مدیران و کارفرمایان دولتی قرار گیرد، این مسئله، پیشنهاد دکتر احمد فاخری فرد، دبیر سومین همایش ملی هیدرولوژی بوده و لازم است مسئولان برای اجرای کردن این پیشنهاد تلاش کنند.

نمی‌توان ادعا کرد وارد " دوره ترسالی " شده‌ایم وی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: از منظر آب و هواشناسی پدیده‌های مربوط به بارندگی جزو پدیده‌های تصادفی هستند و نمی‌توان بر اساس تصادف برنامه ریخت، وزیر نیرو بیان کرد که وارد دوره ترسالی شده‌ایم، اما آمار پدیده‌های جوی در ۶۰ سال گذشته و داده‌های مدون و منسجم هواشناسی این را نشان نمی‌دهد، چرا که پیشینه این سرزمین، مبتنی بر حوادث بارندگی است و با یک سال بارندگی زودگذر نمی‌توان ادعا کرد وارد دوره ترسالی شده‌ایم و این یک رویداد تصادفی است.

وی خاطرنشان کرد: اگر مسئولان بر اساس این اتفاقات تصادفی، برنامه‌ها را از مبارزه با خشکسالی به مبارزه با ترسالی تغییر دهند، مرتکب اشتباه بسیار بزرگی شده‌اند که تاریخ این سرزمین هرگز این اشتباه را نمی‌بخشد، حتی وزیر نیرو هم بیان می‌کند که باید برنامه‌هایمان را عوض کنیم و در پاسخ باید گفت که نگاهی به آمارها بیندازید، به عنوان مثال حدود سال ۴۰ بارندگی خوبی را در سطح کشور شاهد بودیم، اما سال‌های بعد از آن خشکسالی پیش آمد.

رئیس دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی با تاکید بر اینکه باید بر اساس میانگین‌ها و مطالعه اقلیم و شرایط بلند مدت اتمسفر برنامه‌ریزی کنیم، گفت: میانگین‌ها تغییر چندانی نمی‌کنند.

وی بیان کرد: با توجه به تعریف اقلیم که به مطالعه شرایط بلند مدت اشاره دارد و طبق آمارها روند بارش‌ها در ۶۰ سال گذشته نزولی و دما به طور محسوس افزایشی بوده و مثلاً دمای تبریز از میانگین ۱۰ درجه به ۱۳ الی ۱۴ درجه رسیده است.

وی با اشاره به افزایش چهار الی پنج درجه‌ای دما و کاهش حدود ۵۰ میلی متری بارندگی در ۶۰ سال گذشته گفت: این میزان شاید کاهش محسوسی به نظر نرسد، اما یک پنجم سرمایه بارشی حوضه ما را شامل می‌شود.

وی در ادامه با اشاره به نقش ابعاد مدیریتی، فرهنگی و اقلیم و اتمسفر در بروز پدیده‌های جوی اظهار کرد: معمولاً گزارشهای خبری و مسئولان به هنگام وقوع سیل، این حادثه را به خشم آسمان تشبیه می‌کنند، در حالی که این ما هستیم که به دلیل نداشتن قابلیت استفاده از بخشندگی آسمان آن را به خشم تشبیه می‌‏کنیم.

ساری صراف اضافه کرد: با وجود اینکه سیل در تمامی جاها یک بلای آسمانی به شمار می‌آید، اما قابل کنترل و پیشگیری است؛ تکنولوژی در زمینه پیش‌بینی، نقش مهمی داشته و به دنبال بهبود وضعیت پیش‌بینی ناشی از بهبود تکنولوژی، آمادگی در مقابل بلایای جوی هم بیشتر می‌شود.

وی تاکید کرد: بی‌انصافی است که تمامی مشکلات را به گردن طبیعت بیندازیم و خودمان را از این قائله مستثنی بدانیم، اگر بارش‌ها به سوی یک اقیانوس جاری می‌شد، سیلی هم وجود نداشت، سیل زمانی به وقوع می‌پیوندد که زندگی و حیات انسانی را متأثر کند.

ساری صراف اضافه کرد: برخی مسئولان طوری وانمود می‌کنند که گویی هیچ تقصیری ندارند، در حالی که بودجه هنگفتی برای فرهنگ‌سازی و عملیات پیشگیرانه از نظر مهندسی و سایر اقدامات در اختیار آن‌ها است.

مقابله با خشکسالی با مدیریت اب

چه شهرهایی دارای بیشترین احتمال تنش آبی هستند؟ تابستان امسال حدود ۲۸.۶ میلیون نفر از جمعیت کشور در ۲۳۳ شهر تحت تنش آبی قرار خواهند گرفت که بارندگی‌های مناسب سال آبی جاری و بهبود ذخایر سدها موجب شده است تا این این رقم نسبت به سال گذشته ۶.۴ میلیون نفر کاهش پیدا کند.

به‌گزارش ایسنا، منظور از تنش آب شرب، حداکثر میزان آب مورد نیاز در پیک مصرف نسبت به حداکثر ظرفیت تولید یک شهر می‌باشد. بر اساس بررسی صورت گرفته ۵۹ شهر کشور امسال از نظر سطح تنش در وضعیت قرمز (یعنی کمبود بیشتر از ۲۰ درصد) قرار دارند و در پیک مصرف روزانه احتمال کمبود آب در آنها وجود دارد.

در سال آبی جاری، بهبود نسبی ذخایر سدهای کشور به عنوان بخشی از منابع تأمین‌کننده آب شرب شهرها و روستاهای کشور تحت تاثیر بارش‌ها، سبب بهتر شدن وضعیت تأمین آب شرب شهرها و روستاهای کشور شده و تا حدودی از دغدغه‌های وزارت نیرو و شرکت‌های زیرمجموعه برای تأمین این ماده حیاتی کاسته است.

بر اساس پیش‌بینی صورت گرفته تابستان امسال حدود ۲۸.۶ میلیون نفر از جمعیت کشور در ۲۳۳ شهر تحت تنش آبی زرد، قرمز و نارنجی قرار خواهند گرفت که بارندگی‌های مناسب سال آبی جاری و بهبود ذخایر سدها موجب شده است تا این این رقم نسبت به سال گذشته ۶.۴ میلیون نفر کاهش پیدا کند.

بنا بر اعلام وزارت نیرو، در این سطح از تنش آبی ۲۵ شهر دارای کمبود تولید بیشتر از ۲۰ درصد و دارای مخزن کافی و ۳۴ شهر دارای کمبود تولید بیشتر از ۲۰ درصد و کمبود مخزن هستند.
تابستان امسال ۳۴ شهر از نظر سطح تنش در وضعیت نارنجی (یعنی کمبود بین ۱۰ تا ۲۰ درصد) قرار دارند و در پیک مصرف روزانه احتمال کمبود آب در آنها وجود دارد. در این سطح نیز ۱۷ شهر دارای کمبود تولید بین ۱۰ تا ۲۰ درصد و دارای مخزن کافی و ۱۷ شهر دارای کمبود تولید بین ۱۰ تا ۲۰ درصد و کمبود مخزن هستند.

۱۴۰ شهر کشور تابستان امسال از نظر سطح تنش در وضعیت زرد قرار دارند در پیک مصرف ساعتی احتمال کمبود آب در آنها وجود دارد. براساس بررسی صورت گرفته ۱۴ شهر این سطح دارای کمبود تولید کمتر از ۱۰ درصد و کمبود مخازن ذخیره، هفت شهر دارای کمبود تولید کمتر از ۱۰ درصد و دارای مخزن کافی و ۱۱۹ شهر فاقد کمبود تولید و دارای کمبود مخزن هستند.

کمبود آب در اوج پیک مصرف تابستان امسال ۱۴ مترمکعب در ثانیه خواهد بود که این رقم در سال گذشته حدود ۲۲ مترمکعب در ثانیه بوده است و بر اساس پیش‌بینی صورت گرفته بیشترین احتمال تنش در استان‌های اصفهان، بوشهر، خراسان‌رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان و هرمزگان رخ خواهد داد.

درباره این موضوع بیشتر بخوانید:

بحران‌ های زیست‌ محیطی و آلودگی های آب

مدیریت صحیح آب چالش بزرگ توسعه پایدار

بحران آب در جهان

بزرگترین مشکلات آب در جهان امروز چیست؟

وضعیت قرمز آبی و سایه بحران آب بر کشور

https://zistonline.com/vdcezw8v.jh8zxi9bbj.html

آب خاکستری راهکار نجات کشور از بحران آب/ سایه تنش آبی و خشکسالی بر سر کشور