توسعه پایدار با اتخاذ برنامه استراتژیک برای آب

به گزارش زیست آنلاین، قرارگیری ایران در ناحیه اقلیمی خشک و فراخشک از یک سو و بروز خشکسالی‌های پی درپی در کشور در سال‌های اخیر از سوی دیگر دسترسی به آب را با چالش شدیدتری مواجه کرده است به طوری که تأمین آب قابل دسترس و مطمئن برای مصارف مختلف اعم از شرب، صنعت، کشاورزی و پایداری محیط‌زیست یکی از چالش‌های مهم برای دولت محسوب می‌شود. طبق آخرین آمار ارائه شده از سوی وزارت نیرو، میزان آب تجدیدشونده در کشور از متوسط بلند مدت ۱۲۵ میلیارد مترمکعب در سال به ۸۸.۷ میلیارد مترمکعب رسیده است.

با افزایش جمعیت و همچنین نیاز رشد و توسعه کشور، تقاضا برای آب، به عنوان یکی از نهاده‌های اصلی در مصارف صنعتی افزایش داشته است. به نحوی که مصرف آب از ۸۶.۸ میلیارد مترمکعب در سال ۷۵ به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب رسیده است. این ازدیاد برداشت از منابع آب تجدیدشونده به صورت کاهش شدید تراز آب‌های زیرزمینی و حجم این مخازن استراتژیک شده است. هم اکنون کسری تجمعی مخازن آب‌های زیرزمینی ۱۳۰ میلیارد مترمکعب برآورد شده است.

موضوع مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، این است که آب از آن دسته کالاهایی است که جایگزین ندارد. یعنی در مفهوم اقتصادی، کالای بدون جانشین تلقی می‌شود. این به آن معناست که نباید به آب به عنوان یک کالای تجاری نگاه شود. بنابراین برنامه‌ریزی برای اتخاذ برنامه‌ای استراتژیک در مورد آب لازمه توسعه پایدار کشور خواهد بود.

بخش صنعت اگرچه سهم کوچکی از مصرف آب را به خود اختصاص داده است، اما این بخش محور توسعه کشور بوده و در رسیدن به هدف رشد اقتصادی ۸ درصدی تا پایان برنامه ششم، سهم بسزایی را بر عهده دارد از این‌رو مدیریت مصرف آب در بخش صنعت، بیش‌تر و پیش‌تر از آنکه به نفع کاهش مصرف آب باشد به نفع افزایش تولید صنعتی است چرا که با کاهش دسترسی به منابع آب مناسب برای تولید، سهم تهدید آب در مجموعه تهدیدات تولید صنعتی نیز افزایش می‌یابد و چه بسا که در برخی صنایع این عدم دسترسی، از توجیه فنی و اقتصادی طرح بکاهد. این موضوع نیز به صورت زنجیره‌وار بر کاهش اشتغال تأثیر خواهد داشت. بنابراین نیل به اهداف برنامه‌های بالادستی کشور با چالش مواجه خواهد شد.

مسأله اصلی که از نگاه سیاستگذاری باید به آن نگریسته شود، آن است که متناسب با شرایط موجود چه سیاست‌هایی باید اتخاذ شود تا کمبود آب و کاهش دسترسی به آن کمترین اثر را بر میزان تولید و هزینه‌های تولید صنعتی در کشور بگذارد. از این رو لازم است نگاهی به سیر تکاملی مدیریت منابع آب بیاندازیم و با تشخیص شرایط دوره فعلی و ویژگی‌های آن، سیاست‌های مناسبی را برای آینده در نظر بگیریم.

سیر تکاملی مدیریت منابع آب سیر تاریخی و تکاملی مدیریت منابع آب، چهار دوره اصلی را شامل می‌شود:

- مرحله اول، مرحله فراوانی نسبی آب از ویژگی‌های این مرحله می‌توان به دسترسی آسان به منابع آب و پایین بودن میزان نیاز آبی از میزان منابع آب قابل استحصال و در دسترس اشاره کرد، از نشانه‌های پایان این دوره برخورد با شرایط تنش آبی و افزایش هزینه‌های دسترسی به منابع آب است.

- مرحله دوم، مرحله مدیریت عرضه آب از ویژگی‌های این مرحله می‌توان به افزایش نیازها و کافی نبودن منابع محلی و رژیم طبیعی رودخانه‌ها اشاره کرد. در این مرحله سرمایه‌گذاری‌های عظیم و اختصاص منابع مالی قابل ملاحظه برای مدیریت منابع آب و ظرفیت‌سازی گسترده جهت استحصال منابع آب از طریق احداث تأسیسات صورت می‌گیرد، نشانه‌های اصلی پایان این دوره افزایش بی‌سابقه قیمت نهایی هر متر مکعب آب تأمین شده جدید و رسیدن به سقف‌های منابع آب قابل استحصال است.

- مرحله سوم، مرحله مدیریت تقاضای آب ویژگی اصلی این مرحله شدت افزایش نیازها و رو به اتمام شدن منابع قابل عرضه آب است، در این مرحله اتخاذ تدابیر و تمهیدات لازم برای کنترل و کاهش مصرف آب ضروری است. نقش اصلی در این دوره تاریخی دیگر تنها تمهیدات سازه‌ای نبوده و بلکه مدیریت کیفیت منابع آب، ارتقای آگاهی‌های عمومی، اصلاح ساختارها، افزایش نقش اقتصادی و اجتماعی آب از اهمیت بسزایی برخوردار است. از نشانه‌های بارز این مرحله پدید آمدن مسائل اجتماعی، تشدید رقابت‌ها و تنش‌های سیاسی منطقه‌ای است.

- مرحله چهارم، مرحله باز تخصیص آب ویژگی اصلی این دوره تاریخی رسیدن به سقف مجاز و یا حتی بیش از حد مجاز برداشت‌ها از منابع آب است. در این مرحله تخصیص مجدد منابع آب قابل استحصال جهت مصارف با بازدهی اقتصادی بیشتر و توجهات معطوف به سیاست‌های تجارت مجازی آب است، مهم‌ترین ابزار مدیریتی در این مرحله ابزار اقتصادی و تجهیز ظرفیت‌های مدیریتی، نهادی، ساختاری و قانونی است، موضوعات پیش رو در این مرحله بسیار پیچیده و همراه با ابعاد عظیم سیاسی، امنیتی، اجتماعی و زیست محیطی است.

مدیریت مصرف آب

روند سیر تاریخی و تکاملی مدیریت منابع آب با ارزیابی تطبیقی مراحل تکوینی مدیریت ملی آب می‌توان موقعیت و وضعیت را در شرایط موجود رصد کرد، براین مبنا کشور ما از حدود پنج دهه پیش وارد مرحله دوم، یعنی مدیریت عرضه آب شد و اکنون در سال‌های پایانی این مرحله قرار دارد و چند سالی است که زمینه‌های لازم برای ورود به مرحله مدیریت تقاضا ایجاد شده و ضروری است با انجام اصلاحات ساختاری و تدارک برنامه‌های مناسب، شرایطی فراهم شود تا دوش به دوش و همراه با طی مدیریت تقاضای آب، مرحله مهم و بسیار حساس مدیریت تخصیص مجدد آب (باز تخصیص) با کمترین هزینه و بیشترین بازده و کارآیی آغاز شود. از ملزومات این دوره‌ها استفاده از ابزارهای اقتصادی در مدیریت آب است تا تأمین آب از منابع آب‌های نامتعارف مانند پساب‌ها و آب‌های شور و لب شور و بازچرخانی آب را مقرون به صرفه کند.

اما آنچه اکنون شاهد آن هستیم آن است که بهره‌وری آب در بخش صنعت از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و به رغم افزایش قیمت آب همچنان روند شاخص بهره‌وری آب در صنعت کاهشی بوده است. این مسأله به آن علت است که افزایش قیمت آب بدون در نظر گرفتن ارزش ذاتی آن در کشور صورت گرفته و محدودیت‌های دسترسی و کیفیت منابع آب و شرایط منطقه‌ای و محلی در تعیین قیمت آب مصرفی در صنعت نقشی نداشته است. در حال حاضر سهم ارزش آب مصرفی از ارزش تولید صنعتی ۰.۱ درصد است! این درحالی است که نهادهای بین‌المللی بیش از این مقادیر را توصیه می‌کنند. به عنوان مثال بانک جهانی سهم ۱ تا ۳ درصدی را پیشنهاد می‌کند، با توجه به این موارد طبیعتاً طرح‌های مدیریت آب در صنعت از توجیه اقتصادی مناسب برخوردار نبوده و به همین دلیل است که صنایع به طرح‌هایی مانند بازچرخانی آب، اقبالی نشان نمی‌دهند. از این‌رو، لازم است موارد زیر برای تأمین آب مورد نیاز صنعت، مورد پیگیری قرار گیرد:

- اصلاح ساختار تعیین قیمت آب بر اساس ارزش ذاتی و بازار محلی آب

- کاهش ردپای آب در صنعت و استفاده از فناوری‌های کم آب‌بر

- استفاده از فاضلاب‌های شهری تصفیه شده در مصارف صنعتی

- بازچرخانی آب به ویژه در شهرک‌های صنعتی، نیروگاه‌ها و صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی

- توسعه استفاده از منابع آب‌های شور و دریا برای تأمین نیاز صنعت

تست آلودگی اب با تلفن همراه

تست آلودگی آب روی تلفن همراه محققان کشور موفق به طراحی نرم افزاری شدند که می تواند آلودگی های آب، میزان فلزات سنگین و سم را به کمک رنگ نشان دهد.

دکتر محمدرضا کلاهدوز مجری این طرح در مرکز نوآوری دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: سابقه طولانی در استفاده از آب به عنوان یک هدف یا ابزار سیاسی-نظامی همیشه وجود داشته و دارد.

کلاهدوز با بیان اینکه همواره نگرانی هایی برای خسارات به آب، نوع و دوز سم در آب نیز وجود دارد، خاطر نشان کرد: بر همین اساس درصدد بر آمدیم تا اپلیکیشنی را برای مشخص کردن آلودگی آب در مرکز نوآوری طراحی کنیم؛ این طرح رویکرد جدیدی را با عنوان «آزمایشگاه آب بر روی تلفن همراه» ارائه می‌کند.

این محقق با اشاره به مزایای این طرح گفت: این روش از مزایایی همچون مشخص شدن سریع نتایج آزمایش، سادگی کار به دلیل استفاده از گوشی هوشمند، هزینه کم، اندازه کوچک و قابلیت حمل و جابجایی آسان برخوردار است.

وی با بیان اینکه با استفاده از این برنامه، می‌توان در نقاط دورافتاده به خصوص روستاها بدون امکانات آزمایشگاهی و در کوتاه‌ترین زمان ممکن میزان سموم موجود در آب را بررسی کرد، بیان کرد: در این روش امکان ذخیره، پردازش، تجزیه و تحلیل نتایج به صورت زنجیره وار در دسترس خواهد بود.

به گفته مجری طرح، سیستم پردازشی دستگاه‌های موجود، وابسته به پردازشگرهای پیچیده و سنگینی است که در این طرح پیشنهادی با توجه به استفاده از تلفن همراه، پردازشگرها حذف شده و کاهش هزینه‌ها را در بردارد.

وی خاطرنشان کرد: همچنین میزان نمونه برداری بسیار پایین (در حدود آب) از مزایای طرح محسوب می‌شود. دستگاه‌های موجود برای تست آلودگی آب که اکنون در حال استفاده است حجیم بوده و با فاصله قابل توجهی از انشعاب خانگی قرار دارند.

کلاهدوز با اشاره به اپلیکیشن و دستگاهی که توسط این تیم در مرکز نوآوری دانشگاه تهران طراحی شده گفت: به دلیل ابعاد کوچک و هزینه مناسب، دستگاه پیشنهادی می‌تواند در انتهای انشعاب به منظور کنترل دقیق و آسان مورد استفاده قرار بگیرد.

وی تاکید کرد: در سیستم فعلی نمونه برداری باید توسط نیروی انسانی انجام شود. اما در این طرح نیروی انسانی حذف می‌شود و ارسال اطلاعات با تلفن همراه صورت می‌گیرد. در نتیجه خطای نیروی انسانی در بحث ورود اطلاعات و یا هرگونه اشتباه عمدی و سهوی حذف خواهد شد.

کلاهدوز بیان کرد: این حسگر بر اساس اندازه گیری میزان نسبی رنگ‌ها کار می‌کند و قادر است غلظت‌های کم جیوه، سرب، کادمیم و آرسنیک را در آب تشخیص دهد. این حسگر با استفاده از تلفن همراه هوشمند عکسبرداری کرده و اطلاعات مربوط به آب را پردازش و نتایج را نشان می‌دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه در این پژوهش، ما روش اندازه گیری رنگ را به عنوان اساس یک حسگرِ تشخیص کیفیت آب با استفاده از دوربین تلفن همراه در نظر گرفته ایم ادامه داد: در این طرح با رنگ سنجی میزان دقیق سم در آب مشخص می شود.

کلاهدوز با بیان اینکه سم، رنگ، غلظت جیوه، فلزات سنگین و تمام ناخالصی‌های آب با این دستگاه (حسگر) و نرم افزاری که طراحی کرده ایم قابل تشخیص است، گفت: در این پژوهش محلولِ شناساگر نقش اصلی در عملیات رنگ سنجی برای تشخیص سم در آب را دارد. برای هر آزمایش نیاز به دو محلول شناساگر داریم، محلول مرجع که حاوی آب بدون جیوه، نانوذرات طلا، آپتامر و نمک است و دیگری محلول نمونه که می‌خواهیم غلظت آلاینده جیوه را در آن اندازه گیری کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه این طرح صرفه اقتصادی زیادی دارد، بیان کرد: به دلیل اینکه این نرم افزار و دستگاه می‌تواند به راحتی در دسترس مردم قرار بگیرد تولید آن مقرون به صرفه است.

وی با بیان اینکه تاکنون دستگاه و اپلیکیشنی با قابلیت تشخیص فلزات سنگین مضر آب به طور همزمان طراحی نشده است، گفت: تکنولوژی تشخیص جیوه در آب توسط تلفن همراه در دست معدود کشورهای پیشرفته دنیاست. اما دستگاهی که با روش رنگ سنجی به تشخیص چندین نوع فلز سنگین و سم در آب بپردازد برای اولین بار در این طرح معرفی شده است.

مجری طرح ادامه داد: این سیستم به دلیل استفاده از تکنولوژی به روز، قیمت ارزان، قابلیت جابه جایی، مدیریت بهتر داده‌ها، سرعت بیشتر، اتکا به ظرفیت‌های داخل کشور مورد انتخاب مشتریان قرار می‌گیرد.

کلاهدوز ادامه داد: سازمان آب و فاضلاب منطقه‌ای، مصارف خانگی، خریداران دستگاه تصفیه آب خانگی، بیمارستان‌ها و سازمان‌های دفاعی می‌توانند مخاطبان این دستگاه و اپلیکیشن به شمار روند.

درباره این موضوع بیشتر بخوانید:

مدیریت صحیح آب چالش بزرگ توسعه پایدار

راهکارهای نجات کشور از بحران کم آبی

عدالت اجتماعی در آب

بحران آب در جهان

آب و محيط زيست در يک نظام اقتصادی محيط زيستی

آب مجازی و آنچه بایددر موردآن بدانید

اقتصاد ورشكسته آب نيازمند انقلاب آبي است

آب و رشد سبز

پایداری حوزه آبخیز در گرو توجه ویژه به شاخص های ترکیبی

استمرار جمعیت قم وابسته به تامین منابع آبی پایدار است

https://zistonline.com/vdchqin6.23nzvdftt2.html