ایران ششمین کشور پر مخاطره طبیعی جهان

به گزارش زیست آنلاین، اندونزی کشور مجمع الجزایری پراکنده در اقیانوس آرام بر روی خط آتشفشان و کمربند زلزله جنوب شرق آسیا واقع شده و همواره شاهد حوادث متعدد زیست محیطی با تلفات و خسارات سنگین اقتصادی است.

پس از وقوع چندین لرزه، یک زلزله بزرگ ۷.۵ ریشتری روز جمعه جزیره "سولاوسی" اندونزی را لرزاند و خسارات قابل‌ توجهی برجای گذاشت. مرکز این زلزله ۷.۵ ریشتری در ۸۰ کیلومتری شهرهای "دونگالا" و "پالو" در مرکز استان سولاوسی و به عمق ۱۰ کیلومتری زمین بوده است.

مقامات اندونزی از مردم خواسته اند در مناطق امن پناه گرفته و از ساختمان های آسیب دیده فاصله بگیرند. فرودگاه پالو نیز در پی این حادثه تعطیل شده است.

این زلزله قدرتمند در حالی به وقوع پیوسته که امروز پیش‌تر زلزله قویِ دیگری این منطقه را لرزانده بود. زلزله اول منجر به کشته شدن یک نفر و زخمی شدن دست کم ۱۰ نفر در "دونگالا" شده بود. بیش از ۶۰۰ هزار نفر در شهرهای "دونگالا" و "پالو" زندگی می‌کنند.

زلزله دوم شدیدتر بوده و با وجود تداوم روند تخلیه، خرابی‌ها و قربانیان بیشتری در این حادثه انتظار می‌رود.

همچنین در ماه های میلادی ژوئیه و اوت مجموعه ای از زمین لرزه ها منجر به کشته شدن حدود ۵۰۰ نفر در جزیره لومبوکِ اندونزی شده بود.

کمتر از یک ماه پیش زمین لرزه ای با قدرت ۶.۷ ریشتری در ژاپن رخ داد که علاوه بر ایجاد خسارت های گسترده، ۳۲ نفر مفقود و ۱۲۵ نفر هم زخمی شدند.

در ماه مارس ۲۰۱۱ زلزله ای به قدرت ۹ ریشتر در ژاپن رخ داد که باعث بروز سونامی های گسترده و کشته شدن حدود ۲۰ هزار نفر شد.

هرچند کشور ایران به روی کمربند زلزله‌خیز اقیانوس آرام قرار ندارد اما چهارمین کشور آسیا و ششمین کشور دنیا از نظر کثرت وقوع بلایا به لحاظ وضعیت جغرافیایی، شرایط آب وهوایی و ویژگی های ژئوپلتیک به شمار می رود و در طول تاریخ شاهد حوادث و سوانح بسیاری بوده است.

سازمان ملل متحد، ایران را به دلیل امکان وقوع ۳۱ حادثه طبیعی، غیرطبیعی و انسان ساخت در زمره ۱۰ کشور نخست بلاخیز دنیا قرار داده است؛ به طوری که از مجموع ۴۰ بلای طبیعی شناخته شده در جهان امکان وقوع ۳۱ نوع آن شامل زلزله، سیل، سونامی، رانش زمین، روانه های گلی، سنگ لغزش، فرسایش خاک، نفوذ و پیشروی آب دریا، رسوب زایی، تخریب ساحلی، مرداب زایی، کویرزایی، انجماد و سرمازدگی، تگرگ، بهمن، توفان، آلودگی آب و هوا، آلودگی محیط زیست، آفات و بیماری های نباتی و نیز خشکسالی در این کشور وجود دارد.

تحقیقات انجام شده از سوی کارشناسان خبره گروه های امداد و نجات جمعیت هلال احمر نشان می دهد آتش سوزی خود به خودی جنگل ها، صاعقه، خطرات ژئوترمال (زمین گرمایی)، ریزش حوضه های آهکی، نشست های زمین در نواحی استخراج مواد معدنی، ریزش های زیردریایی، لغزش های زیردریایی، باتلاق زایی، آتشفشان و خودسوزی میدان های ذغالی در مراحل بعدی وقوع حوادث و بلایای شایع در کشور قرار دارند. احتمال وقوع این وقایع اهمیت مدیریت بحران را دو چندان می کند. اما به راستی مدیریت بحران کشورهای بلاخیزی مانند ژاپن چگونه است؟ مدیریت بحران ایران همراه با چه چالش هایی است؟

استراتژی ایران در مقابل بلالای طبیعی

استراتژی ژاپن برای مقابله با بلایای طبیعیفوران های آتشفشانی، طوفان و سونامی، سیل، آتش سوزی، زلزله از جمله حوادث و بلایایی هستند که به طور معمول در ژاپن رخ می دهند؛ به همین دلیل، وجود موسسه تحقیقات حوادث و بلایای طبیعی، یک اولویت ملی این کشور به حساب می آید. موسسه ملی تحقیقات علوم زمین و انعطاف پذیری فاجعه (NIED) یکی از بهترین موسسات ملی کشور ژاپن به حساب می آید. این موسسه در سال ۱۹۶۳ و پس از وقوع طوفان خلیج ایسه (Ise Bay) که منجر به جان باختن بیش از ۵ هزار نفر شد، تاسیس شد.

در سال ۲۰۱۵، این موسسه فعالیت خود را بر تحقیقاتی با هدف "ارتقاء علم و فناوری به منظور کاهش خطر بالایای طبیعی" و "انعطاف پذیری در برابر بلایای طبیعی" متمرکز کرد.

به گفته هارو هیراشی (Haruo Hayashi)، مدیر NIED پژوهشگران و محققان در علوم طبیعی، مهندسی و علوم اجتماعی به دنبال یافتن راه های بهتر برای پیش بینی، پیشگیری و مقابله با انواع مختلف بلایا و فجایع طبیعی هستند.

مقر اصلی این موسسه در Tsukuba در شمال شرق توکیو قرار دارد؛ بودجه این مرکز از ۱۱ میلیارد ین در سال ۲۰۰۸ به ۹.۲ میلیارد دلار در سال جاری کاهش یافته است. آزمایشگاه های این موسسه از جمله Shinjo Cryospheric Environment Laboratory ، Snow and Ice Research Center،Hyogo Earthquake Engineering Research Center در سراسر ژاپن مستقر هستند.

آزمایشگاه Hyogo Earthquake دارای بزرگترین شبیه ساز زلزله جهان موسوم به E-Defence است.

همچنین شبکه لرزه نگاری NIED دارای بیش از ۲ هزار ایستگاه برای نظارت بر زمین لرزه ها در نقاط مختلف ژاپن است. بالغ بر ۵۵۰۰ کیلومتر شبکه فیبر نوری در کف اقیانوس نصب شده است تا ۱۵۰ ایستگاه نظارتی را به هم متصل کند و از این طریق، امکان پیش بینی سونامی در سواحل شرقی ژاپن فراهم می شود.

ژاپن در آسیب شناسی زلزله با ایران همکاری می کندسازمان همکاری های بین المللی ژاپن در چارچوب توسعه همکاری های توکیو - تهران در پروژه ای عظیم در زمینه آسیب شناسی زلزله با ایران همکاری می کند.

یوکی هارو کوبایاشی(YUKIHARU KOBAYASHI)، رییس دفتر موسسه همکاری های علمی و بین المللی ژاپن(جایکا) گفت: ژاپن در دهه های گذشته با انواع حوادث طبیعی مخرب مانند سیل، زلزله، طوفان، سونامی و رانش زمین مواجه بوده که منجر به خسارت های انسانی، طبیعی و اقتصادی شده است.

وی اظهار داشت: از سال ۱۹۶۰ تاکنون ژاپن تلاش کرده تا روش خود را از اقدام های پاسخ محور به پیشگیری محور تغییر دهد؛ بر همین مبنا تلاش هایی برای جلب مشارکت داوطلبان به صورت انفرادی و گروهی در قالب جوامع محلی شکل گرفت.

کوبایاشی اضافه کرد: علاوه بر این پس از زلزله عظیم سال ۲۰۱۱ ژاپن، این کشور تلاش کرد تا اقدام های مرتبط با ارزیابی و مقابله با مخاطرات را بر اساس ایده کاهش مخاطرات تقویت کند.

وی اولویت اصلی جایکاه را پیشگیری و کاهش خطرات عنوان کرد و افزود: این سازمان بین المللی معتقد است که سرمایه گذاری برای کاهش مخاطرات طبیعی با هدف تقویت تاب آوری ضرورت اصلی همه اقدام ها در حوزه مدیریت بحران است.

بلالای طبیعی در ایران

وی گفت: جایکا، در سال های گذشته همکاری همه جانبه ای با سازمان های متولی در ایران در زمینه مدیریت بحران داشته که از آن جمله می توان به همکاری های گسترده با سازمان های حوادث پیش بینی نشده و مدیریت بحران شهر تهران از سال ۱۹۹۸ تاکنون اشاره کرد.

لایحه واکنش اضطراری در برابر زلزله در راه شورای شهرپیش نویس لایحه واکنش اضطراری در برابر زلزله در ۸۸ ماده تهیه شده و به زودی در دستور کار شورای شهر قرار می گیرد.

در حال حاضر متن لایحه پیشنهادی براساس مصوبه اردیبهشت ماه شورای اسلامی شهر تهران از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران ارایه شده است که به زودی پس از طی مراحل قانونی از سوی شهرداری تهران برای تصویب در دستور کار شورای شهر تهران قرار می گیرد، به این ترتیب پس از گذشت بیش از یک دهه از تاسیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و پیش بینی ساختار شورای هماهنگی مدیریت بحران تهران، قانون جدید بالادستی در این حوزه تصویب و زمینه تغییرات و تحولات جدید در حوزه ایمنی و تاب آوری پایتخت در برابر سوانح طبیعی و حوادث انسان ساز فراهم می شود.

انتظار می رود با تصویب این لایحه در شورای اسلامی شهر تهران، بستر لازم برای تقویت ساختار مدیریت بحران پایتخت و هم افزایی و تعامل بیشتر مدیریت شهری در راستای تحقق اهداف کلان ترسیم شده در تاب آوری شهر در برابر حوادث و سوانح به ویژه زمین لرزه به عنوان مهم ترین مخاطره تهران فراهم شود.

سال های اخیر به ویژه زمین لرزه ۲۹ آذر سال گذشته تهران که هشداری ملی توصیف شده منجر به اصلاحات لازم و تقویت چارچوب ها و زیرساخت های مدیریت بحران در تهران و برخوردار از حمایت ها و اعتبارات ملی شود. پیش نویس این لایحه در ۸۸ ماده تهیه شده و بهره گیری از دانش روز مدیریت بحران و تجربه های جهانی در این حوزه از دیگر ویژگی های این لایحه به شمار می آید که به زودی در دستور کار شورای شهر قرار می گیرد و تحولی جدید را نوید می دهد.

مردم مهارت پناه گیری را بلد نیستندمرتضی سلیمی، رئیس سازمان امداد و نجات هلال احمر گفت: مردم مهارت پناه گیری در هنگام وقوع زلزله را بلد نیستند و نمی دانند که تمرین کردن و مسلط شدن به این مهارت، جان آنان را از صدمات احتمالی حفظ و آسیب ها را به حداقل می رساند.

وی با تاکید بر اینکه داشتن مهارت های خود امدادی و دیگر امدادی از جمله پناه ‌گیری هنگام وقوع زلزله، شناسایی نقاط امن، تجهیز کیف نجات خانواده و فراگیری آموزش های امداد و کمک های اولیه، اطفای حریق، افزایش تاب ‌آوری و آمادگی در برابر حوادث و بلایا با میزان زنده ماندن آسیب دیدگان حوادث ارتباط مستقیم دارد، گفت: به طور مثال اگر خروج مصدومان از زیر آوار در حادثه ای مانند زلزله در نیم ساعت اول رخداد انجام شود، ۹۹.۳ درصد آنها زنده خواهند ماند.

وی توضیح داد: به همین ترتیب اگر خروج مصدومان زلزله در روز اول صورت گیرد، آمار نجات یافته ها به ۸۱ درصد و در روز دوم به ۵۳.۷ درصد کاهش خواهد یافت؛ این مساله حاکی از اهمیت یادگیری مهارت های خود امدادی و دیگر امدادی از سوی مردم است تا در هنگام وقوع حوادث بتوانند به خود و دیگران کمک کنند.

رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر اضافه کرد: بسیاری از مردم هنگام وقوع زلزله به دلیل نداشتن آمادگی های لازم روحی و روانی به جای پناه گرفتن (نشستن و محافظت از سر به کمک دست، بالش و کتاب) در کنار دیوار و ستون های اصلی ساختمان و نفس عمیق کشیدن، «فرار را به قرار» ترجیح می دهند که این عامل به خوبی نشان می دهد آنها آموزش های لازم را برای چگونگی مواجهه با زلزله ندیده و با مهارت های خود امدادی هنگام وقوع اینگونه حوادث آشنا نیستند.

وی یادآور شد: یکی از راه های بسیار موثر، کم هزینه و مفید برای کاهش خسارات ناشی از حوادث در کشور حادثه خیزی مانند ایران، ارائه آموزش ها و مهارت های همگانی و عمومی «خود امدادی» برای آحاد مردم است تا بتوانیم با ارائه این آموزش ها سطح آگاهی های مردم را نسبت به شناخت انواع حوادث و سوانح بالاتر ببریم، به طوری که آنان بتوانند هنگام وقوع اینگونه حوادث و سوانح خود و خانواده هایشان را از آسیب های احتمالی حفظ کنند. این بهترین روش و راهبرد فدراسیون بین المللی جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر است.

پیشگویی زلزله رمالی استدر این بین هنگام وقوع برخی از حوادث طبیعی مانند زلزله، عده ای از افراد از ساده لوحی برخی از آدم ها سو استفاده می کنند و باعث رعب و وحشت مردم می شوند.

به گزارش سینا پرس، مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در این خصوص گفت: پیشگویی زمین‌لرزه، البته علم نیست و کاری شبه علمی و معمولا در طول تاریخ تاکنون کار فال بینان و جادوگران و البته بعضی از افراد بوده که ممکن است اطلاعات اندکی از بخش‌هایی از یکی از روش‌های علمی داشته باشند ولی اطلاعاتشان سطحی است. هر کدام از این گروه‌ها می‌توانند منشا انتشار شبه علم باشند و یکی از مشغله‌های جدی فال‌بینان، اخترگویان و غیب‌گویان پیش بینی بوده و نمونه‌های بسیاری در تاریخ ایران ثبت شده است.

عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود: از بی‌اعتنایی مردم به پیشگویی‌ها، که احتمالا نتیجه شیوه اندیشه تقدیرگرا و جبر گرای آنها است، بسیاری از مسافران خارجی بازدید‌کننده از ایران نیز یاد کرده‌اند و برای نمونه، می‌نویسند که رویداد لرزه در تبریز چنان فراوان است که مردم چندان بدان نمی‌اندیشند. حتی هنگامی که زمین‌لرزه ویرانگری پیشگویی می‌شد هیچ‌کس نگرانی زیادی از خود نشان نمی‌داد. پیشگویی زمین‌لرزه‌ها، در پی یک زمین‌لرزه ویرانگر، در نزدیکی زمان خورشید یا ماه‌گرفتگی و در دوره‌های آشفتگی سیاسی بازار گرم‌تری می‌یافت و همچنان می‌یابد. این پیشگویی‌ها همواره نادرست از آب در می‌آمد و در می‌آید و گاهی نیز کسانی که این پیشگویی‌ها را کرده بودند بازداشت می‌شدند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: اکثر این پیشگویان موضعی مظلوم نما دارند و ادعا می کنند که دانش‌شان از سوی دانشمندان جدی گرفته نمی شد و تحقیر می‌شوند. بعضی از مردم هم به دلیل کم اطلاعی، وسواس یا باور به اینکه بالاخره خبر پنهانی هست که دانشمندان نمی خواهند یا نمی‌توانند بیان کنند، به حلقه هواداران و دنبال کنندگان این پیشگویان می پیودند. البته هرگز این‌گونه پیش‌گویی‌ها به عنوان جایگزین علم راهی به جایی نخواهد برد و مردمی که چنین پیش‌بینی‌هایی را دنبال می‌کنند درواقع هم وقت خود را تلف می‌کنند و هم اعصاب خود را در معرض آسیب مداوم قرار می‌دهند.

در دی ماه ۱۳۹۰ ایران جزو ۱۰ کشور نخست به لحاظ میزان وقوع بلایای طبیعی به شمار می رفت، مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی، در آن تاریخ ایران را جزو لیست ۱۰ کشور نخست به لحاظ میزان وقوع بلایای طبیعی دانست و توضیح داد: بلایای طبیعی در واقع همان وقایع و حوادث طبیعی جهان هستند که به خاطر عدم آمادگی قبلی انسان‌ها برای مواجهه با آنها "بلا" نام گرفته‌اند.

به گزارش ایسنا، حسین مهرجردی در میزگردی با موضوع "زمین‌شناسی زلزله" که در معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد، ضمن اشاره به وجود ۳۲ نوع بلای طبیعی (از مجموع ۴۲ عنوان بلایای طبیعی جهان) در ایران سیل، زلزله و طوفان را جزو پرتلفات‌ترین بلایای طبیعی خواند و افزود: زلزله مهیب‌ترین بلای طبیعی به حساب می‌آید، چرا که در مدت زمان کوتاهی رخ می‌دهد و فرصت گریز باقی نمی‌گذارد.

وی با تاکید بر سوره "زلزال" در قرآن کریم، علت سهمگین بودن زلزله را آزاد شدن انرژی ذخیره و انباشته شده در پوسته جامد زمین عنوان کرد و ادامه داد: آزاد شدن این انرژی که در طول هزاران سال انباشته شده، طی چند ثانیه بوده و تلفات زیادی به جای می‌گذارد.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی سپس به تعریف زلزله پرداخت و گفت: زلزله همان لرزش زمین بر اثر آزاد شدن انرژی ذخیره شده در سنگ‌های تغییر شکل یافته پوسته زمین است.

مهرجردی با این توضیح که اجسام در طبیعت می‌توانند تحت تاثیر نیرو قرار گیرند، ادامه داد: این نیرو در زمین‌شناسی "استرس" یا "تنش" نامیده می‌شود و می‌تواند از طریق وارد آمدن بر اجسام موجب تغییر شکل آنها شود.

وی خاطرنشان کرد: زمانی‌که این تنش برطرف شود، جسم به حالت طبیعی خود بر می‌گردد (تغییر شکل کشسانی یا ELASTIC)؛ در حالی‌که اگر این فشار بیش از مقدار تحمل آن باشد، مقداری از این تغییر شکل در آن ذخیره می‌شود (PLASTIC) و نیز این اعمال فشار تا زمانی می‌تواند ادامه پیدا کند که از هم‌گسیختگی (RAPTURE) رخ دهد.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی، حرارت و فشار در اعماق زمین را عامل تغییر شکل خمیری (PLASTIC) سنگ‌های اعماق زمین دانست و بیان کرد: این سنگ‌ها بر اثر تنش تغییر شکل داده و باعث چین‌خوردگی می‌شوند.

مهرجردی با تاکید بر اینکه تغییر شکل همین سنگ در نزدیکی سطح زمین به صورت شکننده خواهد بود، سه ساختمان مهم زمین را چین‌ها، گسل‌ها (FAULT) و درزها (JOINT) معرفی کرد و توضیح داد: گسل‌ها و درزها حاصل تغییر شکل شکننده در سنگ‌های اعماق زمین هستند، با این تفاوت که گسل‌ها توام با جابجایی‌اند.

وی انواع گسل را نرمال (کششی)، معکوس (فشاری) و امتداد لغز (جانبی) عنوان کرد و ادامه داد: در نوع اول سنگ از دو طرف کشیده می‌شود، ‌در حالی‌که در نوع دوم فشار یا تنش از دو طرف به سنگ وارد می‌شود. در گسل امتداد لغز نیز دو نیرو به موازات هم به سنگ وارد می‌شود که حاصل آن شکستگی به موازات افق است.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی آنگاه به نظریه بازگشت کشسان یا بازگشت ارتجاعی رید اشاره کرد و گفت: به دنبال زلزله ۸.۳ ریشتری ۱۸ آوریل ۱۹۰۶ در کالیفرنیا، زمین‌شناس و زلزله‌شناس آمریکایی نظریه‌ای را در رابطه با علت به وجود آمدن زمین لرزه مطرح کرد که تاکنون نیز مورد قبول همگان است.

بلایای طبیعی در ایران

مهرجردی تصریح کرد: این نظریه علت به وجود آمدن زمین‌لرزه را آزاد شدن انرژی ذخیره شده در سنگ‌های پوسته جامد زمین می‌داند که طی مراحل مختلف تغییر شکل در نهایت به گسیختگی انجامیده و به صورت امواج لرزه‌ای به همه جهات منتشر می‌شود.

وی سپس به تعریف کانون زمین‌لرزه پرداخت و گفت: این کانون جایی است که انرژی از آنجا به همه جهات منتشر می‌شود. همچنین به نقطه‌ای که مستقیما بالای کانون اصلی قرار دارد، کانون سطحی (HYPOCENTER) گفته می‌شود.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی لایه‌های گوناگون کره زمین را به ترتیب اتمسفر، هیدروسفر (۷۰ درصد آب و ۳۰ درصد خشکی)، پوسته قاره‌ای و پوسته اقیانوسی، گوشته (جبه)، هسته بیرونی (مایع) و هسته درونی (جامد) عنوان کرد و افزود: ضخامت پوسته اقیانوسی هشت کیلومتر و ضخامت پوسته قاره‌ای ۳۵ کیلومتر است.

مهرجردی سنگ کره را متشکل از پوسته زمین و بخش بالایی گوشته بیان کرد و گفت: این بخش بر روی بخش بالایی گوشته (سست کره) قرار دارد.

وی آنگاه به شرح نظریه اشتقاق قاره‌ها (Continental drift) پرداخت و توضیح داد: آلفرد وگنر آلمانی با کشف شباهت پازل‌گونه غرب آفریقا و شرق آمریکا برای نخستین بار به متصل بودن قاره‌های کره زمین در گذشته پی برد.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه شواهد هواشناسی، فسیل‌شناسی،‌ مقیاس‌سنجی و ... نیز مؤید وجود یک ابرقاره در گذشته است، گفت: این ابرقاره طی سه مرحله در ۲۰۰ میلیون سال، ۱۰۵ میلیون سال و ۶۵ میلیون سال پیش دچار انشقاق شد و به دنبال آن قاره‌های کنونی به وجود آمدند.

https://zistonline.com/vdcb8wbz.rhbwwpiuur.html